Bảo tồn di sản âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số

Biểu diễn nhạc cụ dân tộc.

1. Mới đây, tại thành phố Điện Biên Phủ (tỉnh Điện Biên), Viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam phối hợp với Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên tổ chức Hội thảo khoa học “Bảo tồn di sản âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số ở vùng núi phía Bắc Việt Nam-Chính sách và thực tiễn”.

Hội thảo nhằm đánh giá, nhìn nhận về tình hình bảo tồn di sản âm nhạc cổ truyền; khảo sát, tổng kết kết quả thực thi chủ trương, chính sách liên quan đến bảo tồn âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số ở vùng núi phía Bắc.

Nhiều tham luận trình bày tại hội thảo thể hiện sự dày công nghiên cứu của chủ thể, mang giá trị bảo tồn văn hóa truyền thống nói chung, âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số vùng núi Tây Bắc nói riêng được diễn giải tại hội thảo như: “Thực trạng bảo tồn di sản âm nhạc cổ truyền trong đời sống văn hóa tinh thần của các dân tộc thiểu số tỉnh Điện Biên”; “Đôi nét về hiện trạng thực hành di sản tín ngưỡng Then ở 11 tỉnh vùng núi phía Bắc”; “Hiện trạng âm nhạc dân gian truyền thống các dân tộc thiểu số tỉnh Hòa Bình”…

Theo thạc sĩ Phạm Minh Hương- Phó Viện trưởng Viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam: Trong bối cảnh kinh tế, xã hội phát triển, sự giao lưu hội nhập văn hóa đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ, văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó có âm nhạc truyền thống của từng dân tộc, những giá trị âm nhạc làm nên bản sắc âm nhạc của từng dân tộc đang bị đe dọa, dần biến mất.

Do đó việc tìm ra các giải pháp phù hợp để bảo tồn và phát huy giá trị di sản âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số ở nước ta trong giai đoạn từ nay đến năm 2030 đã được xác định là một nhiệm vụ cần thiết và rất cấp bách.

Năm 2017, Ủy ban Dân tộc đã phê duyệt cho Viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam thực hiện đề tài cấp quốc gia về “Những giải pháp cấp bách nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam” để từ đó có được những ý kiến của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu, những nghệ nhân, nghệ sĩ và người quan tâm đến âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số tại địa phương.

“Hiện nay Viện đang thực hiện một đề tài cấp quốc gia. Hội thảo này là một trong những hoạt động nằm trong khuôn khổ đề tài để lấy các ý kiến trực tiếp từ các địa phương; qua đó có tư vấn sát thực tế nhất đối với các nhà hoạt động chính sách cũng như các nhà xây dựng chính sách. Mục đích là nhằm xây dựng những chính sách thiết thực nhất đối với văn hóa nói chung, đối với âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số nói riêng”- theo thạc sĩ Hương.

2. Đặc điểm nổi bật ở các tỉnh miền núi phía Bắc đó là tính đa dạng văn hóa, mỗi địa phương đều có nhiều dân tộc cư trú, bản sắc văn hóa khác nhau, tạo nên nét đặc thù văn hóa riêng.

Tại hội thảo, tham luận của các nhà nghiên cứu, nghệ nhân văn hóa dân gian đến từ một số địa phương như Điện Biên, Lai Châu, Hòa Bình, Cao Bằng…đã tập trung đề cập đến những vấn đề như: Diện mạo, đặc trưng và những giá trị văn hóa, xã hội, nghệ thuật của các di sản âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số ở vùng núi phía Bắc; vị trí, vai trò của các di sản âm nhạc cổ truyền trong đời sống tinh thần của các dân tộc thiếu số phía Bắc Việt Nam trước kia và hiện nay; những đề xuất, giải pháp cho việc bảo tồn, phát huy di sản âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số vùng núi phía Bắc trong đời sống hiện nay một cách hiệu quả, đúng hướng, phù hợp với thực tiễn...

Đơn cử như tại Điện Biên, thống kê cho thấy, toàn tỉnh có 1.273 đội văn nghệ quần chúng thường xuyên tham gia sinh hoạt văn hóa cộng đồng, hàng năm tổ chức nhiều hội thi, hội diễn, giao lưu nghệ thuật quần chúng liên xã, liên bản. Hiện toàn tỉnh đã thành lập 1 câu lạc bộ bảo tồn âm nhạc, dân ca, dân vũ truyền thống các dân tộc tỉnh Điện Biên; 1 câu lạc bộ bảo tồn và phát huy văn hóa dân gian dân tộc Thái tỉnh Điện Biên. Qua các buổi sinh hoạt của câu lạc bộ đã góp phần gìn giữ Nghệ thuật trình diễn dân gian, văn hóa dân gian các dân tộc.

Hàng năm, Sở VHTT&DL thường xuyên phối hợp với Viện Âm nhạc tiến hành mở lớp truyền dạy, bảo tôn âm nhạc của dân tộc Khơ Mú; phối hợp với Vụ Văn hóa dân tộc tổ chức mở lớp truyền dạy dân ca, dân vũ, dân nhạc cho dân tộc Cống, Si La trên địa bàn tỉnh. Ngoài ra, tỉnh đã tổ chức một số lớp truyền dạy múa dân gian dân tộc Thái, Lào.

Tuy vậy việc bảo tồn di sản âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Điện Biên còn gặp nhiều khó khăn như: Việc triển khai công tác bảo tồn âm nhạc giữa các dân tộc chưa đồng đều, mới chỉ tập trung vào một số dân tộc trên địa bàn tỉnh; bảo tồn âm nhạc của mỗi dân tộc chưa được nhân rộng; kinh phí đầu tư cho công tác bảo tồn âm nhạc còn hạn chế....

Một số chuyên gia, nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc cho rằng, về mặt bảo tồn, khai thác và phát huy âm nhạc các dân tộc thiểu số hiện nay còn hạn chế do lực lượng đi khai thác mỏng, thiếu vốn hiểu biết âm nhạc dân gian. Việc sưu tầm, nghiên cứu còn manh mún, tự phát, chưa có định hướng và sự chỉ đạo của cơ quan quản lý Nhà nước nên hiệu quả thấp, chưa khái quát hết được diện mạo âm nhạc của các dân tộc ở mỗi địa phương. Văn hóa dân gian không có bước kế cận, tiếp truyền do thế hệ trẻ không mặn mà dẫn đến các nhạc cụ dân tộc, làn điệu dân ca, dân vũ dần mất đi…

Để công tác bảo tồn di sản âm nhạc cổ truyền của các dân tộc thiểu số đạt hiệu quả cao hơn, các địa phương cần xây dựng phong trào dạy và học nhạc cụ dân tộc sôi nổi hơn, phù hợp với từng dân tộc, cộng đồng; có cơ chế phù hợp về đầu tư kinh phí để thu hút người dạy và học…

Đặc biệt, lãnh đạo địa phương, các cấp, ngành liên quan cần thấy rõ giá trị âm nhạc cổ truyền của các dân tộc, từ đó nâng cao ý thức, trách nhiệm trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản.

Bên cạnh đó, cần có chính sách ưu đãi đặc biệt đối với các nghệ nhân, nghệ sĩ làm công tác bảo tồn di sản âm nhạc ở mỗi địa phương để động viên, khích lệ tinh thần lao động, sự đam mê, sáng tạo của họ, góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, trong đó có âm nhạc cổ truyền của các dân tộc.