Đổi thay ở bản Rơ Mâm!

Giữa rừng già người Mo Ray đã có cơ hội vươn lên.

Nơi có một dân tộc duy nhất

Cách trung tâm huyện Sa Thầy của tỉnh Kon Tum khoảng 40km thôi, nhưng nếu thuận về thời tiết và phương tiện, phải mất hơn 3 tiếng đồng hồ mới có thể vào đến với Mo Ray. Mo Ray là một xã đặc biệt, vì ngoài “sở hữu” một diện tích lớn thì xã này còn là nơi duy nhất có sự hiện hữu của người Rơ Mâm. Đây là một trong những dân tộc một thời được xếp vào… nguy cơ tuyệt chủng trong các cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Rơ Mâm là một dân tộc duy nhất sống ở khu vực sát biên giới 3 nước Việt Nam – Lào – Campuchia. Người Rơ Mâm nói tiếng theo hệ ngôn ngữ Môn – Khme và là được coi là một trong những dân tộc lạc hậu nhất. Đầu thế kỉ 20, theo lược sử, người Rơ Mâm sinh sống quần cư theo kiểu 12 làng. Nhưng do cuộc sống lạc hậu và phụ thuộc vào rừng quá nên khi rừng bị tàn phá, cạn kiệt thì người Rơ Mâm cũng như vậy mà dần ít đi. Có những lúc tộc người này “tụt xuống” chỉ còn khoảng trên 100 người và họ lấy làng Le ở Mo Ray làm nơi sinh sống duy nhất cho mình.

Theo Đại tá Nguyễn Văn Minh - Đoàn Quốc phòng 78, người Rơ Mâm ở Mo Ray còn tiềm ẩn những giá trị về văn hóa, tập quán hết sức kì thú. Nhưng theo anh thì “ấn tượng” nhất là những tập tục lạc hậu và một cuộc sống nghèo đói của người Rơ Mâm. Theo dòng tâm sự của anh, những người trước đây lên với Mo Ray, gặp người Rơ Mâm họ đều có những ám ảnh cho riêng mình. Đó là một cuộc sống ăn bốc, phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên và lầm lụi với những cánh rừng nơi đại ngàn.

Trước, khi chưa có sự hiện diện của bộ đội, cả biên phòng và lính 78 thì đồng bào Rơ Mâm trên đây sinh sống với nhiều thói quen rất lạ kỳ. Họ có theo nhau tập hợp thành làng, thành bản và có dựng nhà nhưng rất ít khi chọn bản, chọn làng mình làm nơi sinh sống. Vì rừng là nơi mưu sinh của họ nên họ cứ mải miết đi về rừng. Họ chỉ về bản khi ốm đau, có người sinh nở hoặc vào ngày lễ hội. Còn không cứ vào rừng miết. Ngày đào bới, săn bắt được con gì là họ chụm củi nấu nướng. Tối lại vài cành lá dựng lên sơ sài, đống lửa đốt lên rồi qua đêm. Cuộc sống cứ như vậy, đói, sinh sống không vệ sinh nên họ cứ bị thui chột dần…

Già làng A Dói.

Có anh, nơi đấy bình yên!

Xã Mo Ray, người Rơ Mâm ở đây luôn lấy dãy Chư Mom Ray làm nơi sinh sống và định hướng trong sự đi về của mình. Cuộc sống của họ lầm lụi, khốn khó cho tới khi có mặt của các chiến sỹ Đồn biên phòng Mo Ray và đặc biệt là Đoàn Quốc phòng 78. Với nhiệm vụ quân sự, chính trị và phát triển kinh tế nên họ đã được Binh chủng lựa chon điều lên đây. Ngày ấy, con đường độc đạo để lên với Mo Ray xe vận tải quân sự nhả khói xanh, khói đỏ bò vào đến nơi cũng mất vài ba ngày. Ấy là khi thời tiết thuận lợi chứ gặp trời mưa, đường sạt lở thì không biết thế nào.

Với nhiệm vụ được giao, hàng trăm chiến sỹ biên phòng và Đoàn Quốc phòng 78 đã không hề ngại khó lên đây bám sát với dân. Đầu tiên là hoang hóa đất, vì Mo Ray là nơi thích hợp với cao su nên cây này nhanh chóng đã được đưa về. Cao su phủ xanh đất trống, công việc tiếp theo là gọi dân về làng để sống. Công cuộc này gian khó vô cùng vì người Rơ Mâm quen phụ thuộc vào rừng nên để đưa họ về, làm quen với việc sống gắn bó mỗi ngày ngay tại ngôi nhà mình cũng không phải chuyện dễ. Rồi tiếp tục dạy dân cách làm lúa nước, cách làm rẫy, trồng các loại cây củ có năng suất cao.

Khi dân chủ động với cuộc sống bằng việc tự sản xuất ra cái ăn, không còn lệ thuộc vào rừng nữa thì cũng là lúc những chiến sỹ ở đây dạy tiếp cho dân cách trồng cao su. Theo Đại tá Nguyễn Xuân Minh, hiện tại, ngoài diện tích cao su đã trồng thì các anh đã dạy và giúp dân trồng được gần 100 ha cao su. Hàng năm các anh cũng đã tuyển rất nhiều thanh niên nam nữ người Rơ Mâm vào làm công nhân với mức thu nhập từ 4 – 5 triệu đồng/tháng.

Từ cuộc sống lệ thuộc, bỏ làng, bỏ bản vào rừng để tìm kiếm cái ăn đã trở thành thói quen thì nay người Rơ Mâm đã biết định cư. Rồi họ trở thành công nhân, sống hòa đồng và bắt đầu biết cầm những đồng tiền để trao đổi, mua bán xóa đi cuộc sống tự cung, tự cấp là một điều rất khó hình dung. Nhưng ngày nay, đấy là một điều có thật với xã Mo Ray, nơi duy nhất có người Rơ Mâm sinh sống này.

Không những giúp dân, dạy dân sinh sống, vươn lên để hòa nhập mà những người lính trên mảnh đất tận cùng này còn dạy chữ cho các em. Từ một dân tộc ít ỏi, chỉ biết nói tiếng của dân tộc mình thì nay học sinh người Rơ Mâm cũng đã nói được tiếng phổ thông và được cắp sách đến trường. Nhờ bộ đội, nhờ những người lính ở đây mà một ngôi trường bán trú kiểu mẫu, hiện đại tương đương các khu vực thị trấn đã được dựng lên.

Cô giáo Y Xuyên, tốt nghiệp Cao đẳng sư phạm Gia Lai về đây công tác cho biết: Hiện trường đang là nơi sinh hoạt và học tập cho 170 em, từ lớp 1 đến lớp 5. Giữa chốn rừng già này, khó có ai hình dung nổi phần lớn các em học sinh ở đây đều nhập lớp từ thứ 2 và thứ 6 mới trở về với gia đình. Ăn, học, sinh hoạt ngay tại trường, giữa những rừng cao su ngút ngàn, các em được học chữ, học kiến thức và còn được học thêm cả vi tính. Một phòng vi tính với 25 máy nối mạng được đầu tư đã trở thành chiếc cổng rộng mở để đưa các em vượt qua và mở rộng tầm nhìn khỏi chốn rừng già, khỏi những tập tục bấy lâu nay đã bủa vây người dân trên đây.

Khi được hỏi về chuyện mình, dân mình, già làng A Dói đã không nén được niềm vui. Già A Dói bảo: Mình cám ơn “cái” bộ đội trên đất này lắm. Không có “nó” thì không biết người Rơ Mâm mình sẽ có một số phận ra sao. Giờ, ngoài 20 ha lúa nước, 120 ha mì đã đem lại cho người dân mình một khoản lương thực tạm ổn. Nhờ bộ đội và cây cao su của bộ đội, 100% các hộ gia đình trong làng mình đã mua được ti vi và nhiều gia đình đã xây được nhà rồi đấy.