Tổng thống Kazakhstan, Nursultan Nazarbayev: Sứ mệnh nặng nề

Tổng thống Nursultan Nazarbayev

Khôn ngoan, lão luyện

Nursultan Nazarbayev xuất thân từ một gia đình sống ở nông thôn và ngay từ năm 18 tuổi đã bắt đầu cuộc đời lao động trên một công trường xây dựng. Từ chỗ chỉ là một người chạy việc vặt không có chuyên môn gì, năm 1958, vị Tổng thống tương lai đã sang Ukraina học nghề luyện kim, tại một trong những trung tâm công nghiệp lớn nhất Liên bang Xô viết hồi đó là thành phố Dneprodzerzhinsk. Một năm rưỡi sau, ông quay về Kazakhstan và từ năm 1960 tới 1969 đã làm việc tại nhà máy luyện kim Karagandin. Năm 1967, Nazarbayev tốt nghiệp trường cao đẳng kỹ thuật và nhận bằng kỹ sư luyện kim. Từ năm 1969, vị Tổng thống lại chuyển sang làm công tác Đoàn rồi công tác Đảng ở thành phố Temirtau thuộc tỉnh Karagandin. Tới năm 1971, ông đã là bí thư thứ hai thành uỷ Temirtau. Năm 1973, ông được bầu làm Bí thư Đảng uỷ ở nhà máy luyện kim Karagandin.Năm 1976, Nazarbayev tốt nghiệp trường Đảng cao cấp trực thuộc BCHTƯ Cộng sản Liên Xô rồi về làm lãnh đạo Tỉnh uỷ tỉnh Karagandin từ năm 1977. Hai năm sau, ông được chỉ định làm Bí thư BCHTU Đảng Cộng sản Kazakhstan rồi từ năm 1984 kiêm luôn cả chức Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng nước cộng hoà Kazakhstan. Năm 1989, ông là đại biểu nhân dân của Liên bang Xôviết và là Bí thư Thứ nhất BCHTƯ Đảng Cộng sản Kazakhstan. Trong những năm 1990 - 1991, ông là Uỷ viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Liên Xô..

Trong những năm đầy sóng gió và lắm biến cố lớn của Liên bang Xôviết nói chung và nước cộng hoà Kazakhstan nói riêng ở thập niên cuối cùng của thế kỷ XX, Nazarbayev đã khôn ngoan và khéo léo chèo lái con thuyền đất nước vượt qua các trở ngại nghiêm trọng, để, nói như lời của đương kim Tổng thống Nga Vladimir Putin, "tạo dựng nên một quốc gia trên vùng lãnh thổ chưa từng có một quốc gia nào trước đó". Tháng 4-1990, tại Đại hội Xôviết Tối cao nước cộng hoà Kazakhstan, Nazarbayev được bầu làm Tổng thống. Tháng 12 - 1991, ông đã giành được chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống toàn dân đầu tiên ở nước cộng hoà với 98,7% số phiếu ủng hộ. Ở thời điểm đó, nền kinh tế Kazakhstan đã sa xuống đáy của mình, lạm phát, thất nghiệp và nghèo đói hoành hành. Tình hình nguy ngập đến mức quốc gia mới tuyên bố độc lập này có nguy cơ tan rã ngay từ khi chưa kịp rõ hình hài. Thế nhưng, với sự từng trải đến lão luyện của mình, Tổng thống Nazarbayev đã tìm được công thức tối ưu để đưa Kazakhstan thoát hiểm và ngày một phát triển trên cơ sở phối hợp hài hoà giữa sức mạnh, ổn định và phát triển xã hội... Không triển khai những cải cách chính trị quá rộng rãi nhưng ông đã biết thực hiện những biện pháp phát triển kinh tế ngày một vững chãi tạo tiền đề cho những sự cải thiện đáng kể trong đời sống dân chúng...

Tháng 4 - 1995, kết quả cuộc trưng cầu dân ý đã cho phép kéo dài nhiệm kỳ Tổng thống của ông tới năm 2000. Tháng 1 - 1999, trong cuộc bầu cử Tổng thống trước thời hạn, Nazarbayev đã nhận được 79,78% số phiếu bầu. Tháng 8 - 2005, Nazarbayev đã đồng ý với quyết định của Toà án Hiến pháp Kazakhstan để tổ chức bầu cử Tổng thống vào tháng 12 - 2005, chứ không phải đúng thời hạn đã định là vào tháng 12 - 2006. Và trong cuộc bầu cử Tổng thống trước thời hạn này, ông lại giành được chiến thắng với 91,15% số phiếu bầu. Cũng phải nói rằng, thủ pháp tổ chức bầu cử trước thời hạn lại được áp dụng trong năm 2015 này, tạo thêm ưu thế chính trị cho Tổng thống đương nhiệm... 95,22% số cử tri Kazakhstan đã tham gia bỏ phiếu.

Năm 1997, Tổng thống Nazarbayev đã chuyển thủ đô từ Alma - Ata lên thành phố phía Bắc Akmola, đổi tên thành Astana. Các chuyên gia cho rằng quyết định này nhằm ngăn chặn trước việc có thể bị mất những vùng lãnh thổ miền Bắc vốn là nơi cư trú của rất đông người Nga từ thời Xôviết. Đồng thời, ông đã đưa không ít những nhân vật gắn bó bằng các mối quan hệ họ hàng ruột thịt vào những vị trí quan trọng trong bộ máy quyền lực và lĩnh vực kinh tế: các con gái của ông hiện đang giữ những vị trí trọng yếu trong lĩnh vực kinh doanh truyền thông, dầu mỏ, ngân hàng và trong văn phòng Tổng thống, những người họ hàng khác được cử làm bộ trưởng, đại sứ, nghị sĩ...

Trên cương vị của mình, Tổng thống Nazarbayev đã biến Kazakhstan thành một quốc gia không có vũ khí hạt nhân: ông đã đóng cửa bãi thử vũ khí hạt nhân ở Semipalatinsk và cho tiêu huỷ tất cả những đầu đạn hạt nhân còn lại từ thời Xôviết. Trong những năm 1996 - 2005, Kazakhstan đã hoàn thành việc phân định biên giới với tất cả các nước láng giềng, kể cả với LB Nga là nước có đường biên giới trên bộ dài nhất thế giới: gần 7500 km. Kazakhstan trong thời của Tổng thống Nazarbayev cũng đã tham gia nhiều liên minh chính trị, quân sự và chính trị - quân sự... Đất nước đã khéo léo và linh hoạt thiết lập các mối quan hệ đối tác cùng có lợi với cả LB Nga, Trung Quốc và Mỹ...

Tốc độ gia tăng các đảm bảo xã hội của nhà nước ở Kazakhstan trong những năm gần đây đã có sự phát triển bền vững mà ngay cả cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới cũng không gây ra được ảnh hưởng tiêu cực. Nếu năm 2008, tổng lượng tài chính dành cho mục tiêu này ở mức 868 tỉ Tenge (đơn vị tiền tệ Kazakhstan), tức là chiếm khoảng 32% chi phí ngân sách của nước cộng hoà) thì tới năm 2014, con số này đã lên tới mức 2,3 nghìn tỉ Tenge (41%)... Hơn ai hết, Tổng thống Nazarbayev hiểu rằng, mọi ưu thế của cái gọi là nền dân chủ sẽ bị mất ý nghĩa nếu đời sống người dân không được cải thiện, nếu từ vòi nước không chảy ra dòng nước sạch, nếu các gia đình bị thiếu ăn và trẻ con không được học hành tử tế... Chỉ khi đất nước trở nên phồn thịnh về kinh tế và đảm bảo được ngày một tốt hơn các khả năng vật chất cho các công dân, nó mới có cơ hội chuyển hoá vững chãi và bình ổn thành một quốc gia ngày một dân chủ hơn...

Thách thức tương lai

Trong tâm lý phương Đông, việc cầm quyền lâu của các trưởng lão giàu kinh nghiệm và cứng tay chèo lái không phải là chuyện gì hiếm hoi. Một chính phủ quá chặt chẽ trong việc quản lý xã hội có thể tạo nên những lo ngại nào đó cho những trí tuệ cấp tiến, khao khát những giá trị tự do tuyệt đối. Nhưng một chính phủ yếu đuối trong quản lý sẽ luôn tạo nên những nguy cơ và sự nguy hiểm cho hiện tại và tương lai. Những trưởng lão như Tổng thống Nazarbayev hiện được coi như một đảm bảo để Kazakhstan đi đúng định hướng lành mạnh.

Tuy nhiên, đang còn khá nhiều thách thức đang hiện diện trước nước cộng hoà và người cầm lái cao niên. Tình hình quốc tế hiện nay cũng đang rất phức tạp, đặc biệt đối với một quốc gia đang ở vị thế địa chính trị nhạy cảm như Kazakhstan. Chính Nazarbayev cũng ý thức rất rõ rằng, không chỉ cuộc khủng hoảng kinh tế dai dẳng mà ngay cả cuộc khủng hoảng trật tự thế giới đang diễn ra cũng sẽ tạo thêm những mối de doạ mới cho Kazakhstan. Những gì đã, đang và sẽ xảy đến với Ukraina cũng là bài học lớn để đương kim Tổng thống Kazakhstan suy ngẫm và tìm những lối thoát dự phòng để đất nước mình không bị lôi kéo vào những thảm kịch tương tự. Nguy hiểm hơn là đang xuất hiện ngày một nhiều những yếu tố bất định trong các mối quan hệ quốc tế, đặc biệt là giữa Nga với Mỹ nói riêng và phương Tây nói chung, giữa Nga với các quốc gia láng giềng từng cùng chung đội ngũ Liên bang Xôviết cũ...

Bản thân Nazarbayev cũng rất ý thức được rằng, nếu chính ông không đưa ra thêm những thay đổi, kể cả trong phương thức điều hành của mình, thì đất nước sẽ không dễ vượt qua được những trở ngại tương lai. Và ngay sau khi tái nhậm chức, ông đã đưa ra một chương trình hành động mới, trong đó nhấn mạnh tới xây dựng một bộ máy quản lý quốc gia hiện đại và chuyên nghiệp, duy trì vai trò tối thượng của luật pháp và đảm bảo quyền sở hữu...

Một vấn đề rất đáng phải suy nghĩ là, thực tế cho thấy, vị trưởng lão sắp bước vào tuổi 75 ở Kazakhstan cho tới hôm nay vẫn chưa xác định những gương mặt khả dĩ thế chỗ mình trong tương lai. Vai trò cá nhân của thủ lĩnh vô cùng quan trọng nhưng khi vận mệnh quốc gia quá phụ thuộc vào một con người, dù tài năng lỗi lạc đến mấy, thì mọi sự đều ẩn chứa những hiểm hoạ tự thân không nhỏ...

Trong một lần trò chuyện, Tổng thống Nazarbayev đã nghe cựu Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu tâm sự rằng, vị trưởng lão của đảo quốc sư tử đã quyệt định rời khỏi chức vụ của mình sau một bận bỗng nhiên nhìn thấy mình trên màn ảnh máy thu hình không được ổn lắm và hiểu ra rằng, giờ ra đi đã điểm... Thời gian không nương bất kỳ ai... Hiện Nazarbayev vẫn ở trong tình trạng thể chất tốt so với tuổi 75... Và ông vẫn tràn đầy tâm trạng lạc quan với ý tưởng "được phục vụ nhân dân là một vinh dự lớn"...

Phương Hà