Nhân lực yếu, khó hội nhập

PGS.TS Nguyễn Mạnh Quân.

Trao đổi về vấn đề này, PGS.TS Nguyễn Mạnh Quân- viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển doanh nghiệp cho rằng, giải pháp hiệu quả nhất hiện nay để nâng cao nhân lực là phải đưa nhân lực trực tiếp vào hoạt động tại doanh nghiệp để có dịp cọ xát…

PV: Thưa ông, Việt Nam đã ký kết Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), ngoài những cơ hội chúng ta đã thấy, Hiệp định này sẽ tạo áp lực gì?

PGS. TS Nguyễn Mạnh Quân: Không chỉ TPP hay CPTPP mà tất cả các Hiệp định thương mại tự do (FTA) đều đang tạo ra những áp lực rất lớn đối với bất kỳ một nền kinh tế nào trên thế giới, với riêng Việt Nam lại càng có những ảnh hưởng đặc biệt, bởi vì Việt Nam đang là mối quan tâm của thế giới, toàn cầu đều đang hướng đến nền kinh tế Việt Nam. Vì thế, không chỉ CPTPP mà bất kỳ hiệp định nào cũng luôn đặt ra những yếu tố mới mà tất cả những kinh tế đang phát triển đều phải đối mặt.

Ông có thể nói rõ hơn?

-Cụ thể, việc đầu tiên, kinh tế Việt Nam mặc dù đang trong giai đoạn tăng trưởng tốt nhưng xuất phát điểm của chúng ta rất thấp. Từ một nền kinh tế chuyển đổi sau 20 năm, cơ chế hiện nay cũng như hệ thống kinh tế vẫn đang còn được xây dựng trên nền tảng cũ.

Chúng ta đã có những điều chỉnh trong thời gian qua, mặc dù đã đem lại những kết quả cao nhưng vẫn chưa thể nói được là đã tạo ra nhiều điều kiện thật sự thuận lợi cho Việt Nam phát triển.

Và chắc chắn, với bối cảnh như thế, dù nỗ lực thế nào đi chăng nữa, DN Việt cũng sẽ gặp nhiều khó khăn, đặc biệt khi nguồn nhân lực, cũng như hệ thống đào tạo giáo dục chưa có sự chuyển đổi một cách tích cực để có thể đáp ứng được những thách thức về nguồn nhân lực trong thời gian tới.

Nhiều ý kiến cho rằng, thời gian qua, chúng ta đã và đang có những động thái để đưa ra những giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu hội nhập. Song, tôi chưa nhìn thấy nhiều giải pháp mang tính đột phá.

Chẳng hạn vấn đề chúng ta phải đối mặt là chất lượng nhân lực thông qua ý thức, thông qua năng suất, khả năng tiếp cận với thị trường lao động thế giới. Khi chúng ta hội nhập, việc di chuyển, dịch chuyển lao động là một trong những thực tế chúng ta phải đối mặt. Vậy khả năng của nguồn nhân lực Việt Nam trong việc tham gia thị trường lao động quốc tế đã có chưa? Câu trả lời là chưa.

Và đó chính là thách thức cụ thể mà tôi chưa thấy có giải pháp rõ ràng để giải quyết nó. Có ý kiến đưa ra rằng, để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chúng ta phải gắn kết bằng được giữa cơ sở đào tạo với DN, bằng cách đưa nhân lực vào hoạt động trực tiếp tại DN, tôi nghĩ đó cũng là giải pháp tốt để giải quyết được những nhu cầu về chất lượng cũng như năng suất lao động theo yêu cầu của DN Việt Nam.

Ngoài ra, theo ông, còn cần những giải pháp gì để đẩy mạnh việc phát triển nguồn nhân lực trong thời gian tới?

-Việt Nam đã và đang ký kết 17 FTA. Với tất cả các FTA, đặc biệt với CPTPP, chúng ta đang đối mặt với rất nhiều vấn đề cần phải giải quyết, trong đó có vấn đề đào tạo nhân lực.

Tuy nhiên, hiện nay, đối tượng chính là người lao động thì lại chưa được đưa vào vị trí trung tâm để mổ xẻ xem cần phải định hướng đào tạo thế nào. Tôi đi nhiều hội thảo, hầu như người lao động không được nhắc đến nhiều. Dường như cái mà nhà quản lý quan tâm chủ yếu chỉ liên quan đến cơ sở đào tạo. Như vậy là chưa thực sự hợp lý. Cần phải để chính người lao động lên tiếng.

Tôi cũng thấy có đề xuất là thay đổi hệ thống giáo dục theo hướng tập trung vào nguồn nhân lực nhiều hơn nhưng lại không hề bàn đến câu chuyện là, thế hệ tương lai đó là con cháu chúng ta có chấp nhận sự thay đổi này không. Sự lựa chọn nghề nghiệp của các em đâu chỉ phụ thuộc vào việc thế hệ đi trước đưa ra cái mới.

Ngược lại, hệ thống giáo dục sẽ rất mạo hiểm khi đưa ra những ngành nghề mới, mặc dù có thể phù hợp với thời điểm 5 năm hay 10 năm tới nhưng nó lại không nằm trong kinh nghiệm của những người đi trước và chắc chắn những ngành đó sẽ khó có thể tuyển sinh được.

Và với xu thế đang thay đổi trong hệ thống giáo dục tự chủ như hiện nay thì chẳng có trường nào sẽ chọn những ngành nghề mà phải còn rất lâu mới chứng minh được sự hấp dẫn của nó. Tôi nghĩ phải thay đổi cách tiếp cận này. Phải quan tâm đến người lao động nhiều hơn, họ mới là nhân vật trung tâm, tiếng nói của họ, sự lựa chọn của họ mới có tính chất quyết định.

DN Việt Nam chưa đáp ứng được những yêu cầu về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực khi tham gia các FTA thì sẽ gặp những rủi ro gì?

- Chắc chắn, DN Việt không những sẽ gặp nhiều rủi ro mà còn khó có thể tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Như vậy là rất đáng tiếc vì chúng ta sẽ để tuột mất nhiều cơ hội trong hội nhập. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy một thực tế đáng buồn là các DN chưa có sự chuẩn bị đầy đủ để đối mặt với các FTA.

Trao đổi, tiếp xúc với một số DN, tôi được biết, họ đào tạo kỹ năng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực bằng cách đưa các nhân viên sang nước ngoài để học tập. Như việc sang Nhật Bản chẳng hạn.

Thế nhưng không ít DN dang có tư tưởng rằng, thà không đưa người đi đào tạo ở nước ngoài vì cứ đi là mất. Tôi cho đây là cách tính toán, tư duy hết sức thiển cận, theo kiểu thà chấp nhận yếu kém còn hơn là phải đương đầu với thử thách.

Cách tư duy như vậy nhất định phải thay đổi nếu không khó hội nhập lắm. Hiện nay, Viện chúng tôi đang triển khai chương trình đưa sinh viên vào thực tập tại các DN Nhật Bản để học hỏi, nâng cao về kỹ năng, chuyên sâu. Tôi nghĩ đây chính là giải pháp về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực mà hướng đến các DN cần phải thực thi.

Tới đây, sẽ có rất nhiều cơ hội để hợp tác đào tạo với các DN Nhật Bản, họ đang thiếu nhân lực, còn chúng ta gửi lao động sang đó vừa giúp họ giải quyêt vấn đề này, vừa là cơ hội để lực lượng lao động của có thêm cơ hội cọ xát trong môi trường mới, nâng chất, nâng cao kỹ năng, tay nghề.

Trân trọng cảm ơn ông!