Nâng tuổi nghỉ hưu: Quỹ BHXH vẫn có thể mất cân đối

Việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu không phải là giải pháp tối ưu để bảo đảm tính bền vững của quỹ BHXH.

Đưa ra lý do phải điều chỉnh tuổi nghỉ hưu, BHXH Việt Nam cho rằng, quá trình xây dựng và phát triển hệ thống BHXH thông thường đòi hỏi phải thường xuyên đánh giá và nếu cần thiết thì phải thay đổi tham số của hệ thống cho phù hợp với tình hình kinh tế, xã hội như điều chỉnh tuổi nghỉ hưu.

Già hóa dân số là một thực tế trên toàn cầu. Vì vậy, hệ thống hưu trí các nước, trong đó có Việt Nam, buộc phải xem xét ảnh hưởng của những thay đổi này.

Việt Nam đang ở trong thời kỳ cuối của giai đoạn “dân số vàng”. Theo tính toán của BHXH, quá trình già hóa dân số diễn ra rất nhanh. Nếu tuổi nghỉ hưu vẫn giữ ở 60 đối với nam và 55 đối với nữ, tỷ lệ người nghỉ hưu so với người đang trong độ tuổi lao động dự đoán sẽ tăng từ 19,4% (năm 2009) lên 59,5% (2049) và tiếp tục lên 77,7% (năm 2099).

Trong bối cảnh tuổi thọ trung bình tiếp tục tăng, tỷ lệ người trong độ tuổi lao động so với người nghỉ hưu đang ngày càng giảm đi do mức sinh giảm cũng như sức khỏe và tuổi thọ tăng lên, Việt Nam cần nâng dần tuổi nghỉ hưu để bảo đảm mối tương quan giữa đóng và hưởng BHXH và giải quyết thiếu hụt lao động trong tương lai.

Với xu hướng già hóa dân số, tăng tuổi nghỉ hưu sẽ giúp bù đắp phần lao động bị thiếu hụt khi số người trong độ tuổi lao động bị giảm sút cũng như để duy trì tính bền vững về tài chính của hệ thống hưu trí.

Còn theo ông Doãn Mậu Diệp, Thứ trưởng Bộ LĐTB&XH, nhiều tổ chức dự báo quỹ hưu trí của Việt Nam đến một thời điểm nào đó sẽ mất cân đối - có thể vào 2031 hoặc chậm hơn nếu chúng ta sửa đổi chính sách.

Lý giải về những dự báo nêu trên, ông Doãn Mậu Diệp cho biết, nguyên nhân đầu tiên là do quan hệ đóng - hưởng, tỷ lệ hưởng của Việt Nam gần như cao nhất thế giới (cao nhất 75%). Thứ hai là tỷ lệ tích lũy gần như cao nhất thế giới, ví dụ như nam giới tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) 20 năm thì mức tối thiểu là 45%, cứ tăng thêm mỗi năm đóng BHXH được cộng thêm 2%, trong khi các nước xung quanh chỉ 1% hoặc hơn 1%. Thứ ba, đóng vào quỹ bảo hiểm hưu trí 22% tiền lương cả của doanh nghiệp và người lao động.

Một người 30 năm tham gia BHXH, mỗi năm đóng 22% thì đóng 66 tháng lương vào đó. Khi về hưu họ hưởng 75%, tức là nếu không có lãi suất thì chỉ đủ trả cho 88 tháng hưởng lương; nếu cộng tất cả lãi suất đầu tư có thể trả tối đa đến 120 tháng, tương đương 10 năm sau khi về hưu, trong khi 1 người nghỉ hưu ở tuổi 60, với tuổi thọ bình quân thì hy vọng sống thêm trung bình là 19 năm.

Phần đóng BHXH chỉ đủ trả lương hưu cho 10 năm, 9 năm còn lại quỹ BHXH phải chi trả. Âm hay không là ở chỗ này. Do đó, ở đây là mất cân đối chủ yếu là quan hệ đóng – hưởng. Ông Diệp cho biết, hiện hầu hết các nước nâng tuổi nghỉ hưu lên 67 tuổi, do đó nâng tuổi nghỉ hưu là một trong những giải pháp làm giảm mất cân đối.

Trong khi đó, ông Phạm Lương Sơn, Phó Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, đơn vị này đang phải thực hiện một loạt các giải pháp để kiểm soát quỹ. Trước mắt tăng cường công tác quản lý để các quỹ được sử dụng đúng. Tích cực mở rộng đối tượng, mục tiêu, mỗi năm kêu gọi thêm được 1 triệu người tham gia BHXH bắt buộc. Tiếp tục cải cách thủ tục kêu gọi người tham gia BHXH tự nguyện. Đồng thời cải cách hành chính, cải cách công nghệ thông tin.

“Biện pháp giảm mất cân đối quỹ thì chỉ có ba cách. Một là tăng mức đóng, hai là giảm mức hưởng, ba là giảm quyền lợi…. tăng mức đóng thì khó khăn, bởi hiện nay mức đóng của Việt Nam đang khá cao so với các nước trong khu vực. Giảm mức hưởng và giảm quyền lợi thì không thể được, vì không nhân văn. Do vậy, chỉ có thể kéo dài thời gian đóng” -ông Sơn nói.

Đồng ý với những phân tích và giải pháp nêu trên của đại diện BHXH Việt Nam và Bộ LĐTBXH, ông Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh, cần thực hiện đồng bộ tất cả các giải pháp. Theo ông Lợi, trong số tất cả các giải pháp đó cần đẩy mạnh giải pháp nhằm mở rộng đối tượng. Vì chỉ có mở rộng đối tượng tham gia thì mới đảm bảo được tính bền vững lâu dài của quỹ”.