Nếm thử mèn mén

Ngô tẻ để chế biến mèn mén.

Trước kia, những ngày giáp hạt không đủ gạo ăn, người Mông đã nghĩ ra cách làm món mèn mén để ăn dần. Sau đi rẫy, đi nương hay đi chợ, mèn mén là món ăn tiện dụng để họ mang theo. Dần dần, mèn mén thành món ăn chính trong cuộc sống, cũng như món ăn không thể thiếu được trong những ngày lễ tết.

Mèn mén được làm từ ngô tẻ truyền thống. Ngô do người Mông trên trên các đồi cao, thơm và dẻo. Món ăn nghe rất đơn giản nhưng để làm ra nó phải trải qua nhiều kì công. Ngô được đem tách hạt, xay nhỏ và sàng cho bột thật mịn, đều.

Để chế biến món mèn mén người Mông thường sử dụng các giống ngô địa phương rất dẻo và thơm. Mèn mén là món ăn được chế biến cầu kỳ, trải qua nhiều công đoạn khác nhau. Ngô sau khi thu hoạch về được tách lấy hạt, rồi đem xay, dùng sàng lọc bỏ các hạt ngô to và vỏ ra ngoài. Trước đây, phần lớn các gia đình Mông đều dùng cối đá để xay ngô nên đây là công đoạn mất rất nhiều thời gian.

Sau khi bột ngô đã được xay nhỏ người nấu sẽ tính toán lượng bột sao cho vừa đủ với bữa ăn của gia đình rồi cho một ít nước vào đảo đều cho bột ngô ngấm nước. Đây là công đoạn quan trọng, người chế biến phải tính toán cho lượng nước vừa đủ để bột ngô không bị khô hoặc bị nhão sẽ ảnh hưởng đến chất lượng và hương vị của món ăn. Bột ngô sau khi được đánh tơi cho vào một chiếc “chõ đồ” bằng gỗ rồi bắc lên chảo đun. Mèn mén bao giờ cũng được đồ hai lần. Đồ lần thứ nhất nhằm để hơi nước dưới chảo bốc lên để ngấm đều bột ngô, đồng thời làm bột ngô nở ra. Thời gian đồ lần thứ nhất khoảng 20 – 30 phút, khi nắp chõ bốc hơi và khi mở ra thấy bột ngô trong chõ đã ngấm đều nước thì họ bắc xuống đổ ra nia để nguội dần rồi dùng tay đảo đều cho bột ngô thật tơi với tác dụng để khi đồ hơi nóng sẽ tỏa đều các góc để bột ngô chín đều, đồng thời tạo độ dẻo và thơm cho món ăn. Sau đó đổ vào chõ đồ lần thứ hai. Bếp sao cho vừa đủ nhiệt cần thiết, không đun to quá hoặc nhỏ quá cũng làm ảnh hưởng đến chất lượng và hương vị của món ăn.

Thời gian đồ lần thứ hai kéo dài hơn một tiếng, đến khi thấy mùi thơm bốc ra, kiểm tra thấy bột ngô trong chõ dẻo, mềm thì bắc chõ ra ủ khoảng 30 phút rồi mới bỏ ra dùng. Mèn mén khi chín có hương vị thơm ngọn đậm đà. Do là món ăn khô nên mèn mén thường được ăn với một số món canh như rau bí đỏ, rau cải, canh xương, nước thắng cố... tạo hương vị thơm ngon, đậm đà. Khi đi làm nương không có canh họ dùng nước lã để thay canh cho dễ ăn.

Người Mông quan niệm phụ nữ phải biết thêu thùa, phải thương chồng con, biết chăm lo bố mẹ chồng và biết làm mèn mén. Thế mới biết vị trí của mèn mén trong ẩm thực của dân tộc Mông. Không chỉ là món ăn, không chỉ là ẩm thực, mà đó còn là nét văn hóa của đồng bào Mông.