Những người tái tạo văn học Việt Nam khác thường

Nhà phê bình Nguyễn Chí Hoan.

PV:Có ý kiến cho rằng, không thể phủ nhận những đóng góp của 4 nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, Hồ Anh Thái, Nguyễn Việt Hà và Nguyễn Ngọc Tư đối với dòng chảy văn học Việt Nam. Là một nhà phê bình văn học, anh nghĩ sao

Nhà phê bình Nguyễn Chí Hoan: Tôi không nghĩ có một sự phủ nhận thật sự nào đối với mọi đóng góp trong văn học. Chỉ có nhớ và quên. Họ đều được yêu quý rộng rãi, còn những nhận định thì luôn có tính thời điểm. Tiếng Việt văn chương đã chao đảo sau các truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp và từ đó người ta thấy có nhiều cách khác để kể cuộc đời này.

Hồ Anh Thái là người đầu tiên mang vào văn học thời đổi mới một cái nhìn của lớp trung lưu trí thức mà có vẻ người ta chưa hề đánh giá hết được. Nó độc đáo bởi được thể hiện như cái nhìn của một “Kẻ ghét đời” của Molière. Thời đó bắt đầu rộ lên những giọng văn phê phán, cũng là thời các nhà văn bắt đầu gia nhập tầng lớp trung lưu đô thị mới. Tất cả đã hướng về những thành phố lớn, và sự biểu hiện một cốt cách văn minh đô thị trở nên một tâm điểm thu hút, một tiêu chuẩn văn hóa, và Nguyễn Việt Hà đã mang đến đúng lúc một hình mẫu thị dân trung lưu tuyệt vời - có truyền thống gốc gác, có học, đầy vẻ “ưu thời mẫn thế” khinh bạc lôi cuốn.

Với Nguyễn Ngọc Tư cũng vậy, cũng là chất văn chương đô thị, ngay cả trong “Cánh đồng bất tận.” Kiểu biểu hiện và phóng chiếu những phức tạp tâm hồn, dù lỗ mãng hay ủy mị, chỉ có thể hiện ra trong nhãn quan của văn hóa đô thị lớn mà ở miền Nam hơn trăm năm qua chỉ có thể là Sài Gòn. Cả 3 phong cách này đều xây trên nền tảng phê phán.

Tuy nhiên sự phê phán độc đáo nhất thuộc về các truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Những truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp không đặt ra vấn đề mà đặt ra các câu hỏi: chúng lật ngược các định đề quen thuộc hay các cảm nhận thông thường về tính người, tính chân lý, sự thật lịch sử,… Và cần phải nói rằng họ làm được như thế trước hết do họ đã tái tạo ngôn ngữ văn học Việt mỗi người một cách khác thường.

4 tác phẩm của 4 tác giả.

Cùng lúc được gặp 4 nhà văn qua 4 tác phẩm được xuất bản trong thời gian này, một cảm giác hân hoan. Tuy nhiên, trong đó có sự ngừng lặng của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, mà tập truyện ngắn “Chảy đi sông ơi” là 10 truyện không mới?

- Hồ Anh Thái mới cho xuất bản các hồi ký-tự truyện. Hẳn cũng có những người mong đợi Nguyễn Huy Thiệp công bố vài ba cuốn tương tự. Tôi nghĩ Nguyễn Huy Thiệp là kiểu nhà văn giống như một con Nhân sư, mà theo huyền thuyết thì nó chỉ hỏi, chỉ đưa ra câu đố; chưa nghe nói con Nhân sư có giải thích gì cho ai bao giờ hay không. Và có lẽ cũng không biết từ bao lâu rồi, chưa nghe nói con Nhân sư hiện còn bên Ai-cập có từng hỏi hay đố thêm một ai nữa không.

Xin cảm ơn anh!