Nội lực và tầm hội nhập

Ông Mạc Quốc Anh.

PV: Việt Nam đã ký 13 Hiệp định thương mại (FTA), trong đó đáng chú ý là Hiệp định Thương mại tự do (EVFTA) và Hiệp định Bảo hộ đầu tư (EVIPA). Các Hiệp định được ký kết là biểu tượng quan trọng trong bối cảnh thương mại quốc tế hiện nay, theo đó Việt Nam sẽ có sự gia tăng về đầu tư từ các đối tác nước ngoài. Ông đánh giá như thế nào về những thời cơ mà Việt Nam sẽ được đón nhận?

Ông Mạc Quốc Anh: Trong bối cảnh nền kinh tế có độ mở lớn như hiện nay, trước tiên phải tính đến vai trò của Nhà nước trong việc tổ chức thực thi cam kết hội nhập, nhằm tạo nên lực đẩy, thông qua các hoạt động cải cách, như trong quản trị doanh nghiệp nhà nước, mua sắm chính phủ, các lĩnh vực dịch vụ, thậm chí trong cơ chế xử lý tranh chấp theo nguyên tắc chung của các tổ chức quốc tế. Quá trình tổ chức tuyên truyền giới thiệu về FTA phải đi đôi với việc tuyên truyền nâng cao năng lực thể chế trong việc thực thi hiệp định. Đồng thời tạo cơ hội để doanh nghiệp tham gia cùng các cơ quan chức năng đầu mối của Nhà nước trong quá trình tổ chức thực thi hiệp định.

Tuy nhiên, điều quan trọng là sự chủ động của DN. Bản thân DN phải chuẩn bị tâm thế để đi ra “biển lớn” bằng những phương tiện hiện đại nhưng chúng ta phải làm chủ được các công cụ đó. Do đó, để khai thác được tối đa lợi ích mà hiệp định này mang lại, các DN, đặc biệt là các DN vừa và nhỏ, cần chủ động nghiên cứu thông tin để có sự chuẩn bị tích cực. Việc chuẩn bị nên được tiến hành toàn diện từ nghiên cứu cơ hội, thách thức của thị trường EU đến các giải pháp như nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm; phát huy lợi thế cạnh tranh, tăng hiệu suất…Cần lưu ý là để tận dụng được ưu đãi từ hiệp định, DN cần đảm bảo sản phẩm của mình đáp ứng yêu cầu về quy tắc xuất xứ, về tiêu chuẩn kỹ thuật và về vệ sinh an toàn động thực vật của EU.

EVFTA chắc chắn sẽ thúc đẩy quan hệ thương mại Việt Nam - EU. Cơ chế ưu đãi thuế quan của Hiệp định này mang lại lợi ích to lớn cho các ngành hàng của chúng ta, giúp mở rộng hơn nữa thị trường cho hàng xuất khẩu, đặc biệt là những sản phẩm mà ta có thế mạnh như dệt may, giày dép, nông thủy sản, đồ gỗ của Việt Nam và máy móc, thiết bị, ô tô, xe máy, đồ uống có cồn, một số loại nông sản của EU. Cụ thể là có tới 99% các nhóm ngành hàng sản phẩm của Việt Nam sẽ được hưởng ưu đãi thuế quan và giảm ngay về 0%.

Để tận dụng được lợi thế của EVFTA, Việt Nam vẫn phải đối mặt với những thách thức trong việc cải thiện tác động lan tỏa từ khối DN đầu tư nước ngoài sang các DN trong nước, nâng cao tiêu chuẩn chất lượng, đáp ứng các yêu cầu ngặt nghèo của EU cũng như các vấn đề về an sinh và môi trường, thưa ông?

-Sau 6 năm, quá trình đàm phán EVFTA đã khép lại và mở ra cơ hội lớn cho các DN Việt Nam thâm nhập vào thị trường đầy tiềm năng với 508 triệu dân và tổng sản phẩm nội địa (GDP) khoảng 18.000 tỷ USD. Đặc điểm nổi bật trong cơ cấu xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và EU là tính bổ sung rất lớn, ít mang tính cạnh tranh đối đầu trực tiếp. Với cam kết xóa bỏ thuế nhập khẩu lên tới hơn 99% biểu thuế và giá trị thương mại mà hai bên đã thống nhất, cơ hội gia tăng xuất khẩu cho những mặt hàng Việt Nam có lợi thế như dệt may, da giày, nông thủy sản (kể cả gạo, đường, mật ong, rau củ quả), đồ gỗ... là rất đáng kể. Đặc biệt, đối với các mặt hàng trước đây Việt Nam chưa thể xuất khẩu do hàng rào thuế quan còn cao, giờ cũng sẽ có thể tiếp cận được thị trường EU với giá cả cạnh tranh hơn.

Theo tính toán, tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam vào EU sẽ nhận được tác động lớn từ Hiệp định này. Dự kiến, tăng trưởng xuất khẩu sẽ tăng từ 4-6%, các ngành kinh tế tăng thêm 19 tỷ USD năm 2019 và đến năm 2028 tăng 70 tỷ USD.

Tuy nhiên, khi chúng ta cam kết mở cửa thị trường phải tính đến áp lực cạnh tranh, mà cụ thể là với ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, ôtô, công nghệ thông tin, nông sản chăn nuôi và thực phẩm chế biến…

Tăng cường năng lực để chủ động trước những hiệp định thương mại tự do.

Như vậy, cơ hội luôn kèm theo những thách thức và đối với EVFTA thì từ năm 2019 trở đi DN xuất khẩu hàng hóa sang EU phải tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa mới được hưởng chế độ ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP). Đây là yêu cầu bắt buộc của EU đối với một số nước, trong đó có Việt Nam. Theo cơ chế này, trách nhiệm chứng nhận nguồn gốc của hàng hóa sẽ chuyển từ các cơ quan chuyên trách sang DN (hoặc nhà nhập khẩu). Điều này đồng nghĩa với việc DN (hoặc nhà nhập khẩu) phải tự thực hiện các thủ tục, đáp ứng các tiêu chuẩn về nguồn gốc xuất xứ và tự chịu trách nhiệm về tính chính xác.

Chính vì vậy, trong các FTA mà EU đã ký hoặc đang đàm phán đều yêu cầu phía đối tác áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ, thậm chí EU còn đang xem xét áp dụng cơ chế này trong chế độ ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP).

Ông có lời khuyên nào đưa ra cho cộng đồng DN nhỏ và vừa để tận dụng thời cơ phát triển trong bối cảnh hội nhập hiện nay?

-Thống kê của Bộ Công thương cho thấy, cả nước hiện có 2.700 DN đang xuất khẩu sang EU được hưởng ưu đãi GSP. Do đó, việc DN bắt buộc phải tự chứng nhận xuất xứ khi xuất khẩu sang EU là khá gấp gáp. Mặt khác, không phải nhà xuất khẩu nào cũng có thể tự chứng nhận xuất xứ mà phải được cấp phép bởi một cơ quan có thẩm quyền của nước xuất khẩu (thường là hải quan). Như vậy là mặc dù nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ có lợi thế lớn ở EU khi EVFTA có hiệu lực sâu, song việc khai thác thị trường này còn phụ thuộc vào từng DN. Sự chủ động sẵn sàng của DN là quan trọng hơn cả vì họ là chủ thể khai thác cơ hội và ưu đãi các cam kết của hiệp định, nhưng cũng là chủ thể chịu tác động từ hiệp định.

Để làm được điều này không phải dễ dàng bởi DN Việt Nam phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, với quy mô 97%, nên hạn chế nguồn lực, khả năng tiếp cận thông tin là điểm nghẽn mấu chốt. Ngoài ra, trước bối cảnh tình hình thế giới phức tạp, xu thế bảo hộ mậu dịch đang hình thành rõ nét thì việc chủ động hội nhập, hình thành chính sách, vượt qua trở ngại, thậm chí liên quan đến hoạt động tranh chấp thương mại như bán phá giá... là bài học quý báu cần thiết đối với các DN, trong đó có các DN nhỏ và vừa.

Trân trọng cảm ơn ông!

* Doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa sang EU phải tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa mới được hưởng chế độ ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP). Đây là yêu cầu bắt buộc của EU đối với một số nước, trong đó có Việt Nam. Theo cơ chế này, trách nhiệm chứng nhận nguồn gốc của hàng hóa sẽ chuyển từ các cơ quan chuyên trách sang doanh nghiệp (hoặc nhà nhập khẩu). Điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp (hoặc nhà nhập khẩu) phải tự thực hiện các thủ tục, đáp ứng các tiêu chuẩn về nguồn gốc xuất xứ và tự chịu trách nhiệm về tính chính xác.

* Bản thân doanh nghiệp phải chuẩn bị tâm thế để ra “biển lớn” bằng những phương tiện hiện đại. Nhưng quan trọng là chúng ta phải làm chủ được các phương tiện đó. Cần lưu ý là để tận dụng được ưu đãi từ hiệp định, doanh nghiệp phải đảm bảo sản phẩm của mình đáp ứng yêu cầu về quy tắc xuất xứ, về tiêu chuẩn kỹ thuật và về vệ sinh an toàn động thực vật của EU. Theo tính toán, tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam vào EU sẽ nhận được tác động lớn từ EVFTA. Dự kiến, tăng trưởng xuất khẩu sẽ tăng từ 4-6%, các ngành kinh tế tăng thêm 19 tỷ USD năm 2019 và đến năm 2028 tăng 70 tỷ USD.