Mổ xẻ tồn tại khối doanh nghiệp nhà nước

Đại biểu Quốc hội trao đổi tại phiên họp ngày 28/5. Ảnh: Quang Vinh.

Chặn thất thoát, lãng phí, tham nhũng

Kết quả giám sát của Đoàn giám sát của Quốc hội cho thấy, hiệu quả hoạt động của DNNN giai đoạn 2011-2016 chưa tương xứng với nguồn lực đang nắm giữ, tổng tài sản và vốn tăng nhưng doanh thu, lợi nhuận trước thuế và nộp ngân sách nhà nước có tốc độ tăng chậm (bình quân 3%/năm), tổng số nợ phải trả cao, tăng 26% so với năm 2011; chưa thực sự phát huy được vai trò chủ đạo trong nền kinh tế.

Đặc biệt, hiệu suất sinh lời trên vốn kinh doanh của các DNNN đạt 2,1% năm 2015, thấp hơn nhiều so với DN có vốn đầu tư nước ngoài (năm 2015 là 5,5%); hiệu quả đầu tư của khối DNNN cũng đạt thấp so với DN ngoài nhà nước và DN FDI, hệ số ICOR của khối DNNN trong giai đoạn 2011-2016 cao hơn nhiều so với hai khu vực DN còn lại (năm 2016 cao gấp 1,58 lần so với DN ngoài nhà nước, 1,86 lần so với DN FDI.

Theo ông Vũ Hồng Thanh- Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế, hoạt động đầu tư ra ngoài doanh nghiệp còn dàn trải, hiệu quả chưa cao. Lũy kế tính đến 31-12-2016 đã đầu tư ra nước ngoài trên 7 tỷ USD, có 25,5% dự án báo lỗ, 29% dự án lỗ lũy kế. Lợi nhuận được chia cho bên Việt Nam năm 2016 là 145 triệu USD, tương đương trung bình 2% tổng vốn đầu tư ra nước ngoài thực hiện. Hiệu quả đầu tư vào công ty con, công ty liên kết còn hạn chế, ảnh hưởng không tốt đến năng lực tài chính và hiệu quả sử dụng vốn tại DN.

Theo kết quả giám sát, tình trạng lãng phí, thất thoát nguồn lực đất đai, tài sản diễn ra phức tạp; tình trạng đấu thầu hình thức chưa được ngăn chặn hiệu quả; công tác quản lý tài sản công thiếu chặt chẽ. Việc cơ cấu lại một số DN làm ăn thua lỗ, thu hồi vốn của Nhà nước từ các dự án đầu tư không hiệu quả còn chậm dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

Công tác tự kiểm tra, kiểm soát nội bộ không tốt, có tình trạng hệ thống kiểm soát nội bộ bị tê liệt không có phản ứng trước vi phạm của một số cá nhân, vi phạm điều lệ DN, quy chế làm việc của hội đồng quản trị, ban giám đốc.

Người đứng đầu, cán bộ quản lý tại một số DN thiếu trách nhiệm, có dấu hiệu cố ý làm trái, gây thất thoát vốn, tài sản nhà nước. Một số vụ việc tiêu cực, thậm chí vi phạm pháp luật nghiêm trọng gây hậu quả không nhỏ về kinh tế, ảnh hưởng đến uy tín của DNNN.

Nguyên nhân của những yếu kém trên, theo ông Vũ Hồng Thanh là do công tác tổ chức cán bộ chưa tốt, năng lực quản lý còn bất cập. Tại cơ quan chủ quản chưa có đơn vị đủ mạnh, đủ năng lực để thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu. Một số cán bộ sa sút trách nhiệm, vi phạm pháp luật, tham nhũng, đã làm thất thoát, lãng phí vốn, tài sản nhà nước.

Cơ chế theo dõi, đánh giá, kiểm tra cán bộ chưa thực sự được chú trọng. Có trường hợp có biểu hiện cục bộ, lợi ích nhóm khi nhận xét, đánh giá người giữ chức danh lãnh đạo, quản lý DN.

Không thể vừa đá bóng, vừa thổi còi

ĐB Hoàng Quang Hàm (Phú Thọ) đề nghị, cần nhanh chóng sửa đổi Luật Sử dụng vốn nhà nước tại DN, không để tình trạng mất vốn do thua lỗ kéo dài của các tập đoàn, tổng công ty.

Theo đó, ngoài 12 dự án của ngành Công thương, cần rà soát tổng thể qua đó đảm bảo không để mất vốn do thua lỗ kéo dài, hao mòn tài sản, chi phí lãi vay. Đưa ra dẫn chứng đi tiếp xúc cử tri tại huyện Tam Nông, Phú Thọ, cử tri rất bức xúc trước việc 50ha bờ xôi ruộng mật đã di dời làm nhà máy Ethanol.

Dự án chi hàng hàng nghìn tỷ đồng nhưng đã dừng triển khai 5, 6 năm nay, nhà xưởng thiết bị máy móc đắp chiếu, rất xót xa trong khi người dân không có đất để sản xuất. Ông Hàm đề nghị, Chính phủ cần quyết liệt hơn để xử lý dứt điểm vì càng để lâu hậu quả càng nghiêm trọng.

Theo ĐB Nguyễn Minh Sơn (Tiền Giang), nguyên nhân chủ yếu do công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với các tập đoàn, tổng công ty, DN còn yếu kém.

Ông Sơn cho rằng, hiện đã có 18 tập đoàn, tổng công ty 100% vốn nhà nước đầu tư ra nước ngoài, thực hiện đầu tư 110 dự án với hơn 7 tỷ USD, chủ yếu tập trung trong các lĩnh vực viễn thông, thăm dò khai thác dầu khí, khai thác khoáng sản trong đó hơn 25% dự án báo lỗ, gần 30% lỗ lũy kế, 46% dự án không có báo cáo doanh thu lợi nhuận. Như vậy là chưa lột tả hết bức tranh đầu tư ra nước ngoài của các DNNN.

Do đó cần làm rõ ngành, lĩnh vực nào lãi? lĩnh vực nào lỗ? để từ đó đưa ra các giải pháp, cơ cấu đối với những dự án kém hiệu quả theo hướng bán, chuyển nhượng, đồng thời đưa ra những giải pháp kịp thởi giải quyết những vướng mắc đảm bảo không làm ảnh hưởng tới những dự án quan trọng mang tính chiến lược.

Còn ĐB Leo Thị Lịch (Bắc Giang), nguyên nhân chính là chưa tách bạch chức năng quản lý nhà nước và quản lý sản xuất kinh doanh tại DN. Nhiều bộ ngành không muốn rời xa các DN vốn được coi là “sân sau”. Bà Lịch nhìn nhận, đây là biểu hiện của lợi ích nhóm, nguyên nhân dẫn tới nhóm lợi ích khi một số cơ quan quản lý nhà nước vừa “đá bóng, vừa thổi còi”.

Do đó bà Lịch đề nghị cần bảo toàn vốn nhà nước tại các DN, bởi hiện chỉ bảo tồn vốn, tài sản trên sổ sách còn giá trị thực tế giảm nhiều lần, có đơn vị gần như mất hết. Vì vậy chính sách khấu hao cần nghiên cứu lại để vốn bỏ ra tương đương một chiếc ô tô thì 10 năm sau vốn đó vẫn phải đủ giá trị mua chiếc xe có tính năng tương đương.

Còn ĐB Tô Văn Tám (Kon Tum) nói: “Cử tri lo ngại lợi ích nhóm trong cổ phần hóa làm thiệt hại tài sản nhà nước. Do đó, cần bịt kín các lỗ hổng trong cổ phần hóa nhất là xác định giá trị tài sản vô hình của DN bằng việc tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để phát hiện, kịp thời xử lý nghiêm các sai phạm, ngăn chặn tình trạng thất thoát, tham nhũng”.

Cùng chung quan điểm ĐB Nguyễn Hữu Toàn (Lai Châu) đề nghị, cần nhanh chóng xử lý những dự án để xảy ra thua lỗ, thất thoát lãng phí. Đồng thời nhà nước chỉ đầu tư vào lĩnh những lĩnh vực trọng yếu, tư nhân không làm được, còn lại cần rút vốn nhà nước ra khởi DN để lấy tiền phục vụ cho sản xuất kinh doanh.

ĐBQH Nguyễn Anh Trí phát biểu tại Hội trường. Ảnh: Quang Vinh.

ĐB Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) đề nghị, cần xử lý những cán bộ chậm trễ trong cổ phần hóa, bởi chậm trễ, thất thoát vì lợi ích nhóm mang lợi ích cho cá nhân, gia đình, vì thế cử tri mong nghiêm khắc ngăn chặn tình trạng này, chưa kể nhiều dự án “đầu voi đuôi chuột” đơn cử như dự án nạo vét Sào Kê từ 72 tỷ thành gần 2600 tỷ đồng.

“Thế giới khó có thể làm được loại bột nở nào biến con chuột thành voi ma mút như “bột nở” của Việt Nam từ xây dựng quảng trường cho đến tượng đài. Vậy lấy ngân sách ở đâu để mà phân bổ?”- ông Trí nói.