Tìm giải pháp phát triển thủy lợi Tây Nguyên

Ảnh minh họa.

Hiện Tây Nguyên là một trong 2 vùng sản xuất hàng hóa nông sản xuất khẩu lớn nhất của cả nước sau Đồng bằng sông Cửu Long, với thế mạnh các cây công nghiệp như cà phê, tiêu, điều. Trong những năm vừa qua, các tỉnh Tây Nguyên đã được nhà nước quan tâm, đầu tư xây dựng nhiều công trình thủy lợi phục vụ phát triển nông nghiệp.

Tính đến nay, bằng nhiều nguồn vốn khác nhau, các tỉnh Tây Nguyên đã xây dựng được 2.354 công trình thủy lợi, trong đó có 1.190 hồ chứa, 972 đập, 130 trạm bơm, 62 công trình khác, với diện tích tưới thiết kế 288.484 ha. Quá trình phát triển thủy lợi ở Tây Nguyên đã làm thay đổi nhiều vùng đất hoang hóa thành đồng ruộng trù phú, góp phần đưa diện tích gieo trồng toàn vùng tăng lên gần 1,9 triệu ha (Lúa tăng từ vài ngàn ha/vụ lên trên 241.645 ha/2 vụ; diện tích cà phê tăng lên 567.501 ha, trong đó có trên 117.000 ha được tưới nước chủ động từ các công trình thủy lợi…)

Tuy nhiên do nguồn kinh phí hạn hẹp nên quá trình đầu tư phát triển thủy lợi chưa tương xứng với quá trình phát triển nông nghiệp. Các công trình nhỏ tưới từ vài ba ha đến vài trăm ha và chủ yếu sử dụng nguồn nước cơ bản khiến cho hiệu quả tưới bấp bênh, thiếu chủ động nguồn nước.

Hệ thống công trình thủy lợi xây dựng đã lâu, không đồng bộ và xuống cấp. Do nguồn vốn cấp ít, không đủ để duy tu bảo dưỡng công trình thường xuyên, hệ thống công trình nội đồng còn thiếu, hệ thông kênh mương chưa được kiên cố đầy đủ. Các công trình lớn xây đã dựng trên dòng chính chủ yếu là phát điện và chuyển nước sang lưu vực khác phục vụ yêu cầu phát điện là chính, nhiệm vụ đa mục tiêu còn hạn chế. Công tác quản lý công trình thủy lợi chưa thực sự chặt chẽ, tranh chấp nguồn nước vẫn còn xảy ra.

Cùng với đó, diện tích manh mún, các công trình thủy lợi chủ yếu là công trình nhỏ tưới từ vài ha đến vài trăm ha, thiếu công trình thủy lợi. Cụ thể, diện tích tưới thực thế là 214.645 ha, đạt 74,4% so với diện tích thiết kế. So với diện tích cây trồng cần tưới, diện tích được tưới bằng công trình thủy lợi mới đạt 27,8%.

Hiện nay, diện tích nước tưới chủ động từ các công trình thủy lợi mới chỉ chiếm khoảng 30% diện tích đất sản xuất nông nghiệp, do đó phần diện tích còn lại phụ thuộc rất lớn vào tình hình khí hậu trong vùng.

Trước những thách thức về nguồn nước mà Tây Nguyên đang phải đối mặt, nhiều ý kiến cho rằng cần thay đổi mô hình đầu tư, sắp xếp lại sản xuất, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để quản lý, khai thác nguồn nước hiệu quả, bền vững. Theo một số chuyên gia, việc áp dụng công nghệ tưới tiết kiệm bán tự động đang được triển khai nhanh chóng trong vài năm gần đây, cần được xem là một trong những hướng giải quyết ưu tiên.