Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đặt ra nhiệm vụ sắp xếp, tái cấu trúc và sáp nhập các cơ sở giáo dục ĐH. Đây là chủ trương lớn, mở ra giai đoạn tái cơ cấu toàn diện giáo dục đại học Việt Nam.

Nghị quyết yêu cầu khẩn trương sắp xếp, tái cấu trúc các trường ĐH; sáp nhập, giải thể trường không đạt chuẩn; xóa bỏ cấp trung gian, bảo đảm quản trị tinh gọn, thống nhất, hiệu quả; nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với các cơ sở giáo dục ĐH; tăng cường quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục ĐH, nghiên cứu chuyển một số trường ĐH về địa phương quản lý để nâng cao hiệu quả quản lý và đáp ứng tốt hơn yêu cầu đào tạo nhân lực của địa phương.

Nghị quyết cũng yêu cầu có các cơ chế đặc thù, vượt trội, đầu tư để phát triển 3 đến 5 ĐH tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế, đào tạo nhân tài quốc gia.

Triển khai Nghị quyết số 71, Bộ GDĐT đang xây dựng Đề án sắp xếp, tổ chức lại hệ thống cơ sở giáo dục ĐH. Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn nhận định: “Đây là thời cơ, thời vận, là điểm bứt phá quan trọng. Nếu không kịp thời nắm bắt, phát huy lợi thế, chúng ta sẽ lỡ nhịp”.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, sau cuộc sắp xếp, sẽ có những đơn vị chỉ bị chỉ định chứ không được lựa chọn tích hợp, tái cấu trúc. Bộ sẽ có kịch bản cho từng cơ sở giáo dục, để sao cho có phương án nhân sự tốt nhất.

Quan điểm của Bộ GDĐT là khắc phục tình trạng manh mún, nhỏ lẻ, thiếu phát triển giữa các trường, đặc biệt là những trường gần nhau về lĩnh vực. Người đứng đầu ngành Giáo dục khẳng định, chủ trương này nhằm để các trường mạnh lên, không phải cốt để giảm đầu mối. Thậm chí, có trường chưa phải trường lớn, xét về địa chính trị, vị trí địa lý vẫn giữ lại để buộc trường phải "lớn" càng nhanh càng tốt.

Hệ thống giáo dục ĐH Việt Nam thời gian qua tăng trưởng nhanh về số lượng, góp phần mở rộng cơ hội học tập cho người dân. Tính đến năm 2025, Việt Nam có khoảng 240 trường ĐH, trong đó có hơn 170 trường công lập. Giai đoạn tăng số lượng trường mạnh nhất là từ năm 2005 đến 2010, tăng 76 trường cao đẳng (CĐ) và 48 trường ĐH, bình quân mỗi tháng có thêm 2 trường ĐH, CĐ. Giai đoạn năm 2013-2021 có 28 trường ĐH mới được thành lập, trong đó có 19 trường công lập.

Song, cùng với sự phát triển đó, nhiều hạn chế cũng dần bộc lộ: hệ thống thiếu tính liên kết, hoạt động rời rạc chất lượng không đồng đều, quy mô cơ sở nhỏ. Việc các địa phương cùng phát triển trường theo mô hình “mỗi tỉnh một trường” đã làm nguồn lực bị chia cắt, dẫn đến tình trạng thiếu đội ngũ, cơ sở vật chất yếu và khó thu hút người học.

PGS.TS Nguyễn Đức Sơn – Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cho rằng, hệ thống đại học ở Việt Nam trong nhiều năm qua phát triển khá tự phát, mở các ngành, các lĩnh vực khác nhau. Có những ngành được rất nhiều trường đào tạo và ngược lại.

Theo ông Sơn, chủ trương sắp xếp, tổ chức lại mạng lưới các trường đại học chắc chắn sẽ tạo ra tâm lý lo lắng nhất định, bởi sự thay đổi này tác động đến nhiều cơ sở cùng lúc. Tuy nhiên, xét về tổng thể, đây là việc cần làm.

“Khi có quá nhiều trường ĐH, nguồn lực sẽ bị phân tán. Có những trường chỉ vài trăm giảng viên, tức là nguồn lực không đủ nhưng vẫn cố duy trì đào tạo. Điều này dẫn đến vòng tròn không lối thoát là phải tuyển sinh để tồn tại, kéo theo chất lượng đầu vào thấp. Việc phân tán và manh mún như vậy không đem lại được chất lượng giáo dục tốt”,  PGS.TS Nguyễn Đức Sơn phân tích.

TS Lê Viết Khuyến, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH, Bộ GDĐT nhận định, hệ thống ĐH hiện nay phân tán, manh mún, chưa hình thành được các trung tâm nghiên cứu - đào tạo mạnh. Hệ quả là chất lượng đào tạo suy giảm, khó cạnh tranh quốc tế và không đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước.

Việc duy trì một hệ thống rời rạc sẽ dẫn đến ba vấn đề nghiêm trọng: Lãng phí ngân sách nhà nước do đầu tư dàn trải; mất cơ hội vươn ra khu vực và quốc tế; không thể cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho các lĩnh vực chiến lược như công nghệ bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo hay công nghệ sinh học.

Vì vậy, TS Lê Viết Khuyến cho rằng, việc sắp xếp lại các cơ sở đào tạo đại học không chỉ là yêu cầu về giáo dục, mà còn là một quyết định chính trị gắn với tương lai phát triển quốc gia.

Theo Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn, việc sáp nhập các trường ĐH không chỉ là bước đi tái cấu trúc hệ thống mà còn mang lại nhiều lợi ích cho người học. Khi các trường hợp nhất, sinh viên có thể được hưởng lợi từ môi trường học tập đa ngành, chương trình đào tạo chất lượng hơn và cơ hội lựa chọn phong phú hơn.

Dẫu vậy, nhiều học sinh, sinh viên – những người chịu tác động trực tiếp vẫn không khỏi băn khoăn, lo ngại về cơ hội lựa chọn ngành học sẽ thu hẹp khi số lượng trường giảm, hay việc đi lại, ăn ở sẽ trở nên khó khăn nếu trường bị sáp nhập cách xa nơi ở hiện tại.

Em Nguyễn Quỳnh Nhi, học sinh lớp 12 Trường THPT Phùng Khắc Khoan (Hà Nội) chia sẻ, em đang phân vân trong việc chọn trường cho mùa tuyển sinh tới. Nếu trường em mong muốn học sáp nhập với trường khác ở xa thì chi phí sinh hoạt sẽ tăng, việc di chuyển cũng vất vả hơn. Quỳnh Nhi bày tỏ mong muốn các trường sớm công bố rõ phương thức tuyển sinh để thí sinh chủ động hơn trong lựa chọn.

Theo các chuyên gia, những lo lắng trên là dễ hiểu, nhất là khi việc sắp xếp, sáp nhập diễn ra khi mùa tuyển sinh ĐH 2026 đang tới gần. Tuy nhiên, bản chất của quá trình sáp nhập là tinh gọn bộ máy quản lý, tập trung nguồn lực để nâng cao chất lượng đào tạo. Khi các trường công lập sáp nhập, quy mô và hiệu quả vận hành tăng lên, chi phí đào tạo đầu người sẽ giảm. Điều này đồng nghĩa với việc học phí có thể được giữ ở mức ổn định, giúp người học tiếp cận nhiều cơ hội giáo dục chất lượng với chi phí hợp lý hơn.

Theo PGS.TS Lê Hữu Lập - nguyên Phó Giám đốc Học viện Bưu chính Viễn thông, chủ trương sáp nhập chỉ có lợi cho người học, bởi khi đó sẽ không còn các trường yếu kém do các trường này đã được giải thể hoặc sáp nhập vào các trường có chất lượng và quản trị đại học tốt hơn. Mặt khác, Nhà nước có sự đầu tư tập trung cho các trường. Qua đó, sinh viên được học ở các trường sẽ có chất lượng cao hơn.

PGS.TS Phan Túy – nguyên Phó hiệu trưởng Trường ĐH Dược Hà Nội nhận định, về tổng thể, việc sắp xếp này không làm giảm cơ hội học tập của người học, mà ngược lại, góp phần nâng cao quy mô và chất lượng đào tạo của từng cơ sở. Quan trọng hơn cả là mỗi đơn vị đào tạo phải có trách nhiệm với chất lượng của mình, không nên xem việc mở trường chỉ đơn thuần là một kênh đầu tư sinh lời.

(Còn nữa)

Thực hiện: Nguyễn Hoài
Trình bày: Quang Hùng