Các chuyên gia, nhà khoa học, giảng viên đều nhìn nhận, việc sắp xếp, sáp nhập các trường đại học là chủ trương đúng đắn và tất yếu, phù hợp với xu thế quốc tế trong bối cảnh nguồn lực đào tạo còn phân tán và yêu cầu nâng cao chất lượng ngày càng cao. Tuy nhiên hiện nay, mỗi trường đại học có mô hình quản trị, quy chế hoạt động và cơ quan chủ quản riêng. Thế nên, khi sắp xếp, việc triển khai đang đối diện không ít thách thức.

TS. Phạm Kim Thư - Phó Hiệu trưởng Trường Trường ĐH Công nghệ và Quản lý Hữu Nghị thẳng thắn nhìn nhận 3 thách thức lớn khi thực hiện chủ trương này. Đầu tiên là rào cản về thể chế và pháp lý. Hiện hệ thống văn bản liên quan đến tổ chức, nhân sự, tài chính, đất đai, cũng như cơ chế tự chủ giữa các trường công lập và tư thục vẫn còn khác biệt. Việc hợp nhất mà thiếu một hành lang pháp lý rõ ràng có thể dẫn đến xung đột về cơ chế quản lý, sử dụng tài sản hay nhân sự.

Thứ hai là yếu tố tâm lý và lợi ích cục bộ. Mỗi trường đều có lịch sử, thương hiệu và bản sắc riêng. Khi nói đến sáp nhập, tâm lý lo ngại “mất tên”, “mất vị thế”, hay thay đổi quyền lợi cá nhân của cán bộ, giảng viên là điều dễ hiểu. Nếu không làm tốt công tác tư tưởng và tạo đồng thuận, quá trình sáp nhập dễ bị phản ứng hoặc chỉ dừng ở hình thức.

Thứ ba là sự khác biệt về năng lực và văn hóa quản trị. Các trường có trình độ phát triển, quy mô và chuẩn chất lượng khác nhau. Khi hợp nhất, nếu không có chiến lược tích hợp rõ ràng, có thể dẫn đến tình trạng “ghép vỏ nhưng chưa ghép ruột”. Bên cạnh đó, hạ tầng số và hệ thống quản lý dữ liệu cũng là rào cản không nhỏ.

ThS Phạm Doãn Nguyên – Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Hoa Sen cũng nhận định, khi sáp nhập, các trường ĐH sẽ bị lu mờ hoặc mất đi danh tiếng, thương hiệu và bản sắc một số trường ĐH. Bên cạnh đó sự phản ứng không tích cực từ một bộ phận cựu sinh viên, cán bộ, giảng viên và xã hội trước tên trường ĐH sẽ không còn sau sáp nhập.

Đồng thời, việc sáp nhập các trường ĐH sẽ gặp những khó khăn nhất định trong quản trị tổ chức và vận hành vì sự “lai ghép” những mô hình của các trường ĐH khác nhau, thừa nhân sự sau sắp xếp, đặc biệt “sức ì tâm lý” khó thích nghi với cái mới.

Mặt khác, theo ThS Phạm Doãn Nguyên, việc sáp nhập nhiều trường ĐH có môi trường học tập, chương trình đào tạo, đội ngũ giảng viên, hoạt động sinh viên, chất lượng đào tạo “lệch nhau”, quy mô đào tạo cao hơn,  đa lĩnh vực và chuyên sâu hơn thì chắc chắn sẽ có những rào cản về quy hoạch sắp xếp, cấu trúc tổ chức vận hành.

Yêu cầu sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục ĐH khiến không ít trường băn khoăn về việc sáp nhập thế nào để đạt được mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo; tiêu chí nào là đạt hay không đạt, từ đó xác định đâu là trường cần sáp nhập, giải thể.

Tại một hội nghị do Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) tổ chức mới đây, Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn cho hay, thời gian qua, các cơ sở giáo dục ĐH, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp có nhiều câu hỏi, băn khoăn, lo lắng về việc sẽ sắp xếp thế nào đối với hệ thống. Chia sẻ lo lắng này, người đứng đầu ngành giáo dục cho biết, với hệ thống các trường manh mún, trường nhỏ, trường khó tuyển sinh, trường không bảo đảm chất lượng, kể cả trường công và tư nếu không đảm bảo yêu cầu thì sẽ là đối tượng đầu tiên cần sắp xếp, sáp nhập.

Dưới góc nhìn chuyên gia, TS Lê Đông Phương – nguyên cán bộ Viện Khoa học giáo dục Việt Nam (Bộ GDĐT) bày tỏ băn khoăn về thước đo chung về chất lượng khi chưa rõ tiêu chí đánh giá thế nào là trường yếu, trường mạnh.

TS Lê Đông Phương cho rằng, nếu căn cứ vào quy mô tuyển sinh thì sẽ thiếu chính xác, bởi có trường chỉ có vài nghìn sinh viên nhưng phục vụ các khu vực khó khăn, vùng sâu vùng xa, hoặc có tính chuyên ngành đặc thù như thể thao, nghệ thuật; dù quy mô nhỏ nhưng có ý nghĩa xã hội lớn. Do đó, quy mô không thể là thước đo duy nhất về năng lực. Còn về hiệu quả hoạt động, nếu dựa vào khả năng tự chủ tài chính thì chưa hợp lý, bởi giáo dục ĐH là dịch vụ công, phục vụ lợi ích xã hội. Khi các trường buộc phải tự chủ hoàn toàn về tài chính, gánh nặng học phí sẽ dồn lên sinh viên và gia đình, đi ngược lại mục tiêu công bằng xã hội và phổ cập giáo dục của Đảng và Nhà nước.

TS Lê Đông Phương cũng bày tỏ lo ngại về việc “chảy máu chất xám” ở vùng khó khăn trước những ý kiến đề xuất sáp nhập các trường ít sinh viên vào các trường lớn ở trung tâm để nâng cao chất lượng đào tạo. Lịch sử cho thấy, sinh viên được đưa từ các vùng Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ về học ở thành phố lớn thường không quay lại địa phương sau khi tốt nghiệp. Hệ quả là địa phương mất đi lực lượng lao động có trình độ cao, làm chậm quá trình phát triển kinh tế - xã hội và ảnh hưởng đến an ninh quốc phòng. Mặt khác, chi phí học tập khi học xa nhà tăng cao, gây áp lực tài chính cho gia đình.

“Việc duy trì các trường đại học tại chỗ, dù không thuộc nhóm trường top đầu, vẫn giúp tạo nguồn nhân lực tại chỗ và thúc đẩy phát triển địa phương. Mỗi trường đại học có sứ mạng và đối tượng phục vụ riêng. Có trường định hướng nghiên cứu, có trường định hướng ứng dụng, hoặc gắn với một ngành nghề đặc thù. Vì vậy, không thể chỉ dựa vào quy mô để quyết định việc sáp nhập”, TS Lê Đông Phương nêu quan điểm.

TS Lê Đông Phương cho rằng, quá trình tái cấu trúc giáo dục ĐH cần được tiến hành một cách thận trọng, có lộ trình và dựa trên sự tham vấn rộng rãi các bên liên quan, từ các trường, giảng viên, sinh viên đến chính quyền địa phương.

ThS Phạm Doãn Nguyên nhấn mạnh, việc sáp nhập các trường ĐH cần có kế hoạch lộ trình, quy hoạch đủ để chuyển đổi hiệu quả, đi kèm cơ chế rõ ràng, chiến lược đúng tầm để bảo đảm quá trình chuyển đổi không làm gián đoạn hoạt động đào tạo hay ảnh hưởng đến chất lượng, đồng thời giữ gìn được giá trị truyền thống và bản sắc văn hóa của từng trường. Ông cho rằng, khi có sự chuẩn bị tốt, người học, giảng viên và cộng đồng xã hội sẽ yên tâm, tin tưởng hơn vào quá trình thay đổi này.

Về góc độ thực tiễn, ThS Phạm Doãn Nguyên lưu ý thêm, mùa tuyển sinh 2026 đang đến gần nên việc sáp nhập có thể tác động đến cơ hội và lựa chọn ngành học, trường học của thí sinh. Do đó, các trường cần sớm cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ về kế hoạch sáp nhập, chỉ tiêu, ngành đào tạo, chương trình học, đội ngũ giảng viên, học phí và phương thức xét tuyển để thí sinh chủ động chuẩn bị.

Cùng quan điểm này, ThS Dương Văn Bá – Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Chu Văn An cho biết, hiện nhiều trường vẫn đang chờ hướng dẫn cụ thể và chưa xác định rõ phương án sáp nhập, nên đây cũng là yếu tố có thể ảnh hưởng đến mùa tuyển sinh sắp tới.

(Còn nữa)

Thực hiện: Nguyễn Hoài
Trình bày: Quang Hùng