Án tại hồ sơ
Tại các phiên họp Thường vụ Quốc hội cũng như Kỳ họp thứ 9 của Quốc hội mới đây, khi cho ý kiến vào Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi), Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng từng yêu cầu: Không cần biết cơ quan điều tra, truy tố làm sai như thế nào, nhưng khi TAND tuyên bị cáo có tội, dẫn đến oan sai thì cơ quan này phải chịu trách nhiệm về sự oan sai đó. Ý kiến của Chủ tịch Quốc hội đã nhận được sự đồng tình của đa số Ủy viên Thường vụ Quốc hội và các đại biểu Quốc hội, bởi lẽ Tòa án là cơ
Chính Chánh án TAND Tối cao Trương Hòa Bình cũng nhất trí với quan điểm trên của Chủ tịch Quốc hội, song ông đề nghị tăng thêm thẩm quyền cho Tòa án, để đảm bảo việc xét xử được khách quan, công minh. Cụ thể, Chánh án TAND Tối cao đề nghị khi sửa Bộ luật Tố tụng hình sự cần quy định: Trong khi xét xử, HĐXX không nhất thiết phải theo cáo trạng truy tố của Viện KSND và kết luận điều tra của cơ quan công an, tức là không thể tồn tại thực trạng “án tại hồ sơ” nữa. Trong quá trình xét xử, HĐXX căn cứ vào lời khai của bị can, bị cáo và nhân chứng tại tòa có thể khởi tố vụ án mới, thay đổi tội danh của bị can, bị cáo, như vậy mới đảm bảo xử đúng người, đúng tội, không gây oan sai, tránh bỏ lọt tội phạm.
Trước đề nghị của Chánh án TAND Tối cao, một số đại biểu Quốc hội đã tỏ ý lo ngại về việc cán bộ TA và đội ngũ thẩm phán sẽ lạm quyền, thậm chí có đại biểu còn cho rằng xử theo cáo trạng và kết luận điều tra của cơ quan công an còn dẫn đến oan sai nữa là khi các thẩm phán và hội thẩm được “tự tung, tự tác”. Trước sự lo ngại của một số đại biểu Quốc hội, ông Trương Hòa Bình lý giải: Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành, Tòa án chỉ được phép xử theo cáo trạng truy tố của Viện KSND căn cứ từ kết luận điều tra của cơ quan công an. Tuy nhiên, không phải lúc nào cơ quan điều tra và Viện KSND cũng đúng. Do vậy, nếu TAND cứ xử theo việc điều tra và truy tố không đúng sẽ dẫn tới oan, sai.
Ông Bình cho rằng, theo hướng cải cách tư pháp là đẩy mạnh tranh tụng tại tòa, thì trong quá trình lấy lời khai và tranh tụng tại tòa, HĐXX phát hiện ra tình tiết mới làm thay đổi bản chất vụ án, hoặc có những chứng cứ khẳng định bị can, bị cáo này không phạm tội mà tội phạm thực sự đang nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật chưa bị bắt giữ, hay vì một lý do khách quan, chủ quan nào đó mà hồ sơ vụ án đã bị sai lệch dẫn đến việc cơ quan điều tra và cơ quan truy tố chưa luận đúng tội... thì HĐXX lại chỉ có thể trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung, mà không thể xét xử theo hướng phát hiện mới, dẫn đến rất nhiều phiền phức không đáng có.
Chánh án TAND Tối cao nhấn mạnh, có những vụ án trả hồ sơ đi trả hồ sơ lại tới năm bảy lần mà kết luận điều tra và cáo trạng vẫn nguyên như cũ không có gì thay đổi. Trong trường hợp này đã dẫn đến việc kéo dài vụ án, có thể người vô tội vẫn bị giam giữ trong khi tội phạm có thể cao chạy xa bay... Từ những phân tích ở trên cho thấy, việc tạo cơ chế chính sách để Tòa án có thể độc lập xét xử là hết sức cần thiết, nhằm tránh gây oan sai cho người vô tội, bỏ lọt tội phạm.