Xây dựng hồ sơ đề cử Quốc gia “Then Tày, Nùng, Thái Việt Nam” trình UNESCO

Hát Then ở Cao Bằng.

Hát Then là loại hình diễn xướng dân gian tổng hợp gồm: ca, nhạc, múa và diễn trò. Theo người Tày, Then được hiểu là Thiên, chỉ trời. Về nguồn gốc có nhiều ý kiến khác nhau song đa phần có cùng nhận định: hát Then có xuất xứ từ Cao Bằng. Hầu hết trong các lễ cúng của người Tày đều có hát Then, hát Then không chỉ đơn thuần là một loại hình âm nhạc hay diễn xướng dân gian mà có sự gắn kết chặt chẽ với tín ngưỡng.

Tại hội thảo, các nhà nghiên cứu, nghệ nhân, nhà quản lý văn hóa cùng trao đổi thảo luận để xác định, làm rõ, bổ sung đầy đủ những vấn đề có liên quan đến di sản Then, phục vụ cho việc xây dựng hồ sơ đề cử quốc gia, như: Giới thiệu các vùng Then, các nghệ nhân Then, các gia đình có truyền thống làm Then lâu đời ở tỉnh Cao Bằng; cung cấp, trao đổi tư liệu, làm rõ những vấn đề về lịch sử, đặc trưng và hiện trạng sức sống của di sản Then ở tỉnh Cao Bằng; tìm ra những giá trị đặc sắc về văn hóa và nghệ thuật của dòng Then Tày, Nùng; những đặc điểm của Then nam (Then Võ) ở tỉnh Cao Bằng;

Cùng với đó, các đại biểu cũng làm rõ những tương đồng, khác biệt giữa Then cúng và hát Then - đàn tính, phân tích những giá trị riêng biệt của hai hình thức Then này; trao đổi về các chức năng xã hội và ý nghĩa văn hóa của Then trong xã hội hiện tại; các cách thức trao truyền Then trong cộng đồng xưa và nay; những biện pháp đã thực hiện để bảo vệ Then ở địa phương.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng chỉ ra những khó khăn, thuận lợi, nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến những trở ngại trong việc bảo vệ di sản. Đề xuất phương hướng và những chương trình, giải pháp có tính thực tiễn để thực hiện công tác bảo tồn, phát huy giá trị của di sản Then trong đời sống hiện nay.

Trước đó, Viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức điền dã, phục dựng, ghi âm, ghi hình các nghi lễ Then của Cao Băng để làm tư liệu phục vụ cho việc xây dựng hồ sơ khoa học quốc gia về di sản Then Tày - Nùng - Thái.

Trong các tỉnh có di sản Then, Cao Bằng là một trong những tỉnh có vai trò nòng cốt, trọng điểm. Di sản Then ở tỉnh Cao Bằng có trong sinh hoạt của đồng bào Tày, Nùng. Cao Bằng được coi là nơi khởi nguồn của phong cách Then nam hay còn gọi là Then Võ; nơi có nhiều thầy Then giỏi nghề, hát hay, đàn giỏi, thực hành các nghi lễ Then đúng quy cách cổ truyền.

Nghi lễ Then cúng ở Cao Bằng có nhiều loại khác nhau, nhưng các loại thường gặp là: Then kỳ yên, Then pây sử, Then cái cấu, cầu bjoóc, Then hỉn ẻn (hỉn én)... Nội dung và hình thức Then ở Cao Bằng mang những đặc điểm chung của Then Tày, Nùng; đồng thời lại có những nét riêng của Then Cao Bằng thể hiện ở một số chi tiết trong cách đàn, hát, múa, y phục...

Nếu hát Then được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, sẽ là cơ hội để loại hình nghệ thuật dân gian này được bảo tồn bài bản, hiệu quả hơn.

V.Hằng