Lý Tiến Dũng: Nhà báo hiểu lòng dân

Phóng viên báo Đại Đoàn Kết tại lễ kỷ niệm 60 năm ngày thành lập báo Đại Đoàn Kết, tháng 1/2002 (Nhà báo Lý Tiến Dũng đứng thứ hai, từ trái sang).

Anh có một sê-ri bài ca về Hà Nội cực hay, luôn gây bất ngờ vì nó thật sự đa dạng và khiến cho người ta cảm nhận được từng ngóc ngách của thành phố này qua từng giai đoạn, từng cảm xúc rất khác biệt. Tương tự, khi hát về tình yêu, về thân phận con người, về chiến tranh và thời cuộc, kể cả với những lời nhạc tự chế… anh cũng luôn cho thấy sự hiểu biết tinh tế, đầy cảm xúc chia sẻ với mọi số phận khốn khổ và tính khinh bạc với cái xấu, cái ác, cái phần tăm tối của con người.

Mỗi khi có một người bạn ra đi, hay phải chia tay ai đó, Lý Tiến Dũng thường nhắc tới những ca từ của Trịnh Công Sơn, “những hẹn hò từ nay khép lại, thân nhẹ nhàng như mây”… Giờ tới lượt anh, “chút nắng vàng giờ đây cũng vội, khép lại từng đêm vui”.

Anh ra đi nhanh quá, vội quá. Dẫu biết trước, nhưng anh vẫn luôn bình thản khi nói về bệnh tình của mình, cố gắng kiềm chế, chịu đựng sự đau đớn của mình, khiến bạn bè luôn có cái cảm giác một ngày nào đó anh bình phục rồi sẽ còn nhiều dịp du ca với nhau nữa, hết sức bàng hoàng. Vẫn đúng cái tính cách đó, anh luôn sợ làm phiền mọi người, mình làm mình chịu, luôn tự quyết định cuộc đời mình từ công việc cho tới cái chết.

Vậy là căn bệnh ung thư không chừa một ai. Nguồn gốc của căn bệnh quái ác này chính là thực phẩm bẩn, môi trường sống ô nhiễm mà thủ phạm cuối cùng chính là sự vô trách nhiệm, thiếu đạo đức cộng với lòng tham không đáy của con người. Trớ trêu thay, anh lại chính là người luôn chiến đấu chống lại cái ác, cái xấu, những trò ăn bẩn với thái độ gần như là không thể “đội trời chung” với chúng.

Có một dạo vào đầu những năm 2000, cứ mỗi lần gặp nhau Lý Tiến Dũng lại bức xúc về sự trở lại của một doanh nghiệp nước ngoài mà theo anh chính là một trong các thủ phạm của chất độc màu da cam hiện diện ở Việt Nam cũng như nhiều nơi khác trên thế giới.

Điều làm anh phẫn nộ là: “Họ, với những hậu quả sinh thái hủy diệt giống loài chưa bị lôi ra trước tòa án quốc tế, đã được cứu rỗi ra khỏi cơn ác mộng của chiến tranh, sơn phết các lớp sơn hào nhoáng rồi được tung vào một kịch bản mới, giới truyền thông Tây phương gọi là “ám ảnh mới của ma quỷ”.

Anh cảm thấy kỳ lạ, nhận được sự giúp sức hết sức ưu ái của các “địa chỉ” có trách nhiệm, “âm thầm trong 5 năm qua, họ đã đặt được một mạng lưới trên toàn cõi Việt Nam” (Monsanto & Dow Chemical - Nỗi ám ảnh mới trên đồng ruộng – Báo Đại Đoàn Kết 20/6/2001)…

Khi viết những dòng chữ này của mười mấy năm về trước, chắc Lý Tiến Dũng chưa hình dung ra hết cái cảnh mà người Việt Nam phải chịu đựng ngày hôm nay, trung bình mỗi ngày có hơn 200 người chết vì bệnh ung thư.

Nhưng với sự nhạy cảm và trách nhiệm của người làm báo chân chính, anh đã gióng lên tiếng chuông báo động cho cộng đồng từ rất sớm. Thế nhưng cuối cùng, chính anh lại là một nạn nhân của căn bệnh quái ác có nguồn gốc từ sự tắc trách, vô đạo đức của con người.

Lý Tiến Dũng mà tôi biết là một người không khoan nhượng với cái xấu, cái ác và hành xử bất công đối với người dân lương thiện. Xuất thân trong một gia đình trí thức, bản thân được trui rèn trong quân đội, tiếp thu tính cách Nam Bộ cương trực, khí khái đôi khi tới mức nóng nảy đã hình thành nên một phong cách rất đặc biệt, bộc trực, nhưng sắc bén và bản lĩnh của một nhà báo điều tra chống tiêu cực từ thời anh còn là phóng viên của tờ Phụ Nữ TP HCM.

Tính khí cương trực theo kiểu Nam Bộ ảnh hưởng không nhỏ tới phong cách làm báo, viết báo của Lý Tiến Dũng. Nó khiến cho những bài viết của anh như có thêm lửa, bừng bừng cảm xúc bên cạnh những sự kiện, chi tiết và con số cụ thể, rành mạch khó lòng bắt bẻ.

Không ít bài viết của anh thực sự gây sốc cho những nhân vật có liên quan. Và anh luôn phải trả giá cho điều đó. Tuy nhiên, sự trả giá đó chỉ làm cho anh ngày càng thêm sắc bén và mạnh mẽ hơn, anh đã vượt qua hầu như rất nhiều thời điểm “ngàn cân treo sợi tóc” liên quan tới số phận chính trị, sự thăng tiến nghề nghiệp, có khả năng quật ngã con người cương trực, một nhà báo chân chính, coi trọng sự thật và nói ra sự thật một cách thẳng tuột bất cứ lúc nào.

Anh vượt qua được vì thật sự anh không cô đơn. Ai đó nhìn từ bên ngoài có thể chỉ thấy hình ảnh của một nhà báo đơn độc. Nhưng tôi tin Lý Tiến Dũng luôn tự tin và luôn lựa chọn con đường bảo vệ lẽ phải, các giá trị chân chính, vì anh tin vào sự đúng đắn của lý tưởng mà anh lựa chọn.

Sự đúng đắn đó được minh chứng bởi sự đồng cảm và chia sẻ của không ít những con người có tiếng tăm, có địa vị chính trị, xã hội, của tầng lớp trí thức tinh hoa và nhất là rất đông đảo bạn đọc và bạn bè đồng nghiệp của anh.

Có một điều quan trọng mà tôi nghĩ là anh luôn hướng tới mỗi khi cân nhắc tham gia tác nghiệp, thực thi sứ mệnh của một nhà báo chân chính là luôn đứng về phía nhân dân. Anh ý thức rất rõ về trách nhiệm của người cầm bút trước các giá trị của lòng dân và sức mạnh của nhân dân.

“Dẫu sao, với nhiều dũng khí và nhiệt huyết, quần chúng nhân dân thông qua công luận, cùng với những cán bộ tích cực và có trách nhiệm trong bộ máy quản lý nhà nước, cuối cùng cũng đã lần lượt đưa được những ổ tham nhũng ra ánh sáng”.

Mặc dù anh luôn biết rằng “để giành lại được ánh sáng thực sự của công lý, cuộc đấu tranh ấy vẫn còn phải tiếp tục một cách kiên trì”. Cuộc đấu tranh ấy ngày nay vẫn đang tiếp diễn và ngày càng gay gắt, đúng như anh nói, Lý Tiến Dũng!

Đáng mừng là ngày càng nhiều người hiểu và làm như những gì anh đã nói và làm. Giờ đây, anh chia tay với cuộc đấu tranh này một cách bất đắc dĩ, nhưng trong thực tế chính anh đã là người góp phần không nhỏ để nhen nhóm ngọn lửa của lòng nhiệt huyết, của lòng yêu nghề và trách nhiệm chân chính của người làm báo cho nhiều thế hệ làm nghề mà anh đã đào tạo, đã gây dựng và có ảnh hưởng.

Chỉ nói riêng ở báo Đại Đoàn Kết, hiệu ứng Lý Tiến Dũng để lại cho tập thể làm nghề ở đây là không nhỏ một chút nào. Khi trở thành Tổng biên tập, người đứng đầu của tờ Đại Đoàn Kết, Lý Tiến Dũng đã thực sự thổi vào tập thể làm nghề của tờ báo này một luồng sinh khí mạnh mẽ với khát vọng vươn lên, đóng góp cho xã hội, cho bạn đọc, cho những người yêu quý tờ báo này chưa từng có.

Anh đã mang cái khí chất Nam Bộ, bộc trực, thẳng thắn, cởi mở, thiên về hành động ra tận tòa soạn tại Hà Nội, làm thay đổi mạnh mẽ công tác tòa soạn, sự vận hành của tờ báo từ Bắc chí Nam.

Cho tới nay, nhiều trang mục có sức chiến đấu mạnh mẽ, hấp dẫn và lan tỏa rộng trong xã hội của báo Đại Đoàn Kết hầu như đều có sự góp sức của Lý Tiến Dũng trong nhiều giai đoạn, với nhiều vị trí khác nhau. Ví dụ như trang Tiếng dân, trang Tham vấn - Phản biện, trang Dân chủ - Pháp luật…

Không ít loạt bài, phóng sự điều tra do anh trực tiếp thực hiện hoặc tham gia chỉ đạo đã gây tiếng vang lớn trong xã hội, được nhiều giới nhiều cấp quan tâm và mang lại các hiệu ứng rất tích tích cực.

Tôi còn nhớ, loạt bài điều tra về Khu đô thị mới Thủ Thiêm ở TP HCM ban đầu duy nhất chỉ có một mình báo Đại Đoàn Kết thực hiện, trong khi nhiều tờ báo có trụ sở chính ở ngay trên địa bàn này im lặng.

Hiệu quả là lãnh đạo thành phố này đã nhìn nhận được những điều cơ bản nhất vì cuộc sống của người dân, phải xem xét lại mức đển bù, tăng thêm hơn 22.000 tỷ đồng cho hàng ngàn hộ dân trong khu vực ảnh hưởng.

Đồng thời xúc tiến nhanh chóng việc xây dựng các khu tái định cư đảm bảo chất lượng để đáp ứng nhu cầu của người dân bị giải tỏa…

Hàng đoàn người dân Thủ Thiêm đã mang hoa tới Ban đại diện miền Nam báo Đại Đoàn Kết (thời điểm năm 2007) cảm ơn và bày tỏ lòng tin cậy của mình với báo.

Ngoài các phẩm chất về nghề nghiệp khiến đồng nghiệp kính trọng, quý mến, Lý Tiến Dũng - như đã nói, còn rất “nghệ sỹ”, la cà và gần gũi mọi người với tiếng đàn và những bài ca luôn thích ứng với mọi cung bậc tình cảm và thời sự, tạo ra sự gắn kết dễ dàng, hết sức tự nhiên mọi người lại với nhau.

Một tập thể gắn kết, đồng lòng rõ ràng là một điều kiện tuyệt vời của sự phát triển. Không ít nhà báo tên tuổi, các bạn phóng viên tập sự tìm được nơi Tổng biên tập Lý Tiến Dũng sự tin cậy, yêu mến và họ tìm về với tờ báo Đại Đoàn Kết, để được trở thành cộng sự của anh.

Một kế hoạch phát triển báo Đại Đoàn Kết đầy tham vọng đã từng được Lý Tiến Dũng chuẩn bị công phu trước khi anh ra Hà Nội nhận trách nhiệm Tổng biên tập.

Toàn bộ kế hoạch đó, có thể nói tóm lại trong cái slogan mà khi triển khai trên thực tế nó đã được trân trọng treo cao ở nhiều nơi tại tòa soạn, các văn phòng của báo, tại các hội thảo phát triển báo và trên các con phố chính ở Hà Nội và TP HCM: “Muốn hiểu lòng dân hãy đọc báo Đại Đoàn Kết”.

Dường như Lý Tiến Dũng đã kế thừa bằng hành động rất cụ thể suy nghĩ của GS Lý Chánh Trung, một nhà trí thức yêu nước, đồng thời cũng là thân phụ của anh: “Báo chí, tự nó không bao giờ là một sức mạnh. Sức mạnh báo chí là sức mạnh của nhân dân, khi báo chí dám nói sự thật của đất nước và ý nguyện của nhân dân”.

“Lăn lộn với những mảng sự kiện không lạc quan, suốt 10 năm cầm bút, cũng như nhiều đồng nghiệp, đồng đội, có lúc hiện diện trong tôi như một ám thị: thật ra cuộc đời chỉ toàn là sự chấp nối những vở kịch lố bịch, không đầu không đuôi.

Và nó sẽ là một bi kịch nếu như không có những lần rất hiếm hoi trong đời, tôi được đối diện thật sự với bức chân dung của những con người đáng kính trọng, ngay bên cạnh những hình tượng tương phản, méo mó, dị dạng. Đó là những con người dám sống cả đời cho một lý tưởng.

Đó là những tấm gương lung linh, muôn màu, của một thế giới trong sáng, được hun đúc từ những chất liệu trong sáng” (Lý Tiến Dũng, Những khoảnh khắc thời cuộc – trang 250, NXB Thông Tấn, 2003).

May mắn cho tôi, cho nhiều bạn bè của chúng ta và nhiều đàn em trong nghề của anh là chúng tôi đã có một bức chân dung bên cạnh mình từ nhiều năm qua để mà còn nhận ra sự trong sáng cụ thể là như thế nào, để mà còn hiểu được cuộc đời này không chỉ có những bi kịch, những vỡ diễn lố bịch.

Xin mượn những lời tâm sự của chính anh để nói về anh – nhà báo chân chính Lý Tiến Dũng – như một lời chia tay thật nhẹ nhàng với anh vậy!

Hữu Nguyên