Quan hệ Malaysia-Triều Tiên: Bên bờ của sự khủng hoảng

Đại sứ Triều Tiên tại Malaysia, ông Kang Chol, trên đường tới sân bay Kuala Lumpur sau khi bị trục xuất (Nguồn: AP).

Mối quan hệ đặc biệt

Trong hôm thứ Ba vừa qua, Malaysia đã cáo buộc Triều Tiên giữ 11 công dân của họ làm “con tin” sau khi những người này bị ngăn không cho rời khỏi Triều Tiên. Để đáp lại, Malaysia cũng ban hành lệnh cấm xuất cảnh tương tự đối với công dân Triều Tiên. Cả hai nước cũng trục xuất các nhân viên ngoại giao của mỗi bên.

Nhưng từ trước khi xảy ra vụ sát hại này, thì mối quan hệ ngoại giao giữa Malaysia và Triều Tiên cũng không hẳn là quá gần gũi.

Malaysia không phải là quốc gia duy nhất trên thế giới có mối quan hệ đặc biệt với CHDCND Triều Tiên, mà trên thực tế có nhiều quốc gia khác thuộc khu vực Đông Nam Á cũng phát triển mối quan hệ với quốc gia đang phải chịu nhiều lớp lệnh trừng phạt này.

Lịch sử của mối quan hệ Malaysia-Triều Tiên bắt nguồn từ trong xung đột khoảng những năm 1950, khi mà Malaya- tên gọi lúc bấy giờ của Malaysia, đang chiến đấu ở các mặt trận trong nước, và được Triều Tiên hỗ trợ về mặt huấn luyện binh sỹ.

Liên bang Malaya sau đó giành lại được độc lập từ đế quốc Anh, và ngay sau khi quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc bớt căng thẳng, Malaysia đã trở thành quốc gia Đông Nam Á đầu tiên thiết lập mối quan hệ với Trung Quốc. Điều đáng chú ý là những sự kiện trước đó, Malaysia đã thiết lập quan hệ ngoại giao với Triều Tiên vào ngày 2/7/1973, trước khi thiết lập quan hệ với Trung Quốc vào tháng 5/1974.

Giới chuyên gia đến nay vẫn chưa giải thích rõ ràng vì sao Malaysia đi theo con đường này. Nguyên nhân chính có thể là đất nước này mong muốn củng cố thái độ trung lập trong chính sách ngoại giao chiến lược của mình.

Và kết quả từ chiến lược đó là, Malaysia được phép đóng vai trò một nước thứ ba đầy thân thiện, thường xuyên tổ chức các cuộc họp bàn bí mật cũng như các cuộc đàm phán công khai giữa Mỹ, Hàn Quốc và Triều Tiên trong suốt các vòng đàm phán hạt nhân tổ chức vào những năm 2000.

Quan hệ thương mại

Mối quan hệ thương mại giữa Malaysia và Triều Tiên cũng đóng vai trò cột mốc trong mối quan hệ đặc biệt gồm hàng loạt các lĩnh vực hợp tác như du lịch, chương trình miễn thị thực, các chuyến bay thẳng tới thủ đô mỗi nước- điều mà các quốc gia khác không mấy hài lòng.

Ngày nay, một số lượng lớn công nhân người Triều Tiên đang làm việc tại bang Sarawak của Malaysia. Chính quyền liên bang tại đó có đủ thẩm quyền để tự quyết định về các vấn đề lao động nước ngoài, độc lập khỏi chính phủ liên bang, nhưng để có thể đạt được một thỏa thuận về nhập khẩu lao động Triều Tiên, họ vẫn cần có sự phê chuẩn của chính quyền liên bang.

Lợi ích từ các thỏa thuận như vậy đối với chính quyền Triều Tiên là rất rõ ràng, khi mang lại cho họ một nguồn thu ngoại tệ ổn định, trong khi công dân nước họ cũng có được công việc với thu nhập tốt.

Về phần mình, Malaysia cũng nhận thấy lợi ích từ việc mua các nguyên vật liệu thô vốn rất dồi dào ở Triều Tiên, như than đá. Trong khi đó, các mặt hàng thực phẩm chế biến hay dầu cọ của Malaysia cũng được tiêu thụ rất mạnh ở Bình Nhưỡng, tràn ngập trong các cửa hàng…

Tuy nhiên, mối quan hệ thương mại giữa hai nước không thực sự mạnh mẽ đến vậy. Theo dữ liệu thương mại do LHQ thống kê, Malaysia xuất khẩu lượng hàng hóa trị giá 2 triệu USD tới Triều Tiên trong năm 2014, phần lớn là thuốc men và bao bì. Trong khi Trung Quốc xuất khẩu lượng hàng hóa lên tới 3,5 tỷ USD tới nước này. Ngược lại, Malaysia nhập khẩu lượng hàng hóa chỉ khoảng 200.000 USD từ Triều Tiên trong cùng năm.

Nhìn chung, các thỏa thuận này đều có quy mô khá nhỏ, nhưng chúng lại mang tính biểu tượng cho mối quan hệ đặc biệt giữa Malaysia và Triều Tiên.

Đại sứ quán Triều Tiên tại Malaysia bị theo dõi sát sao (Nguồn: EPA).

Đòn cứng rắn từ Malaysia

Tuy nhiên, mối quan hệ này cũng mang tới không ít sự việc rắc rối cho cả hai bên, mà phần lớn liên quan tới các hoạt động kinh tế của Triều Tiên. Một trong những ví dụ điển hình là trong năm 2009, khi Bộ Tài chính Mỹ ra chỉ thị đóng cửa một tài khoản ngân hàng Triều Tiên tại một ngân hàng địa phương của Malaysia do có dính líu tới các thỏa thuận mua bán vũ khí với Myanmar.

Nhiều nước trên thế giới cũng tin rằng hãng hàng không Air Koryo của Triều Tiên thực hiện tuyến bay tới các thành phố nơi mà nó có thể trực tiếp mang nguồn tiền về cho chính quyền nước này. Trong bối cảnh bị cấm vận nặng nề, tất cả mọi nguồn thu từ thỏa thuận thương mại đều rất quan trọng đối với chính quyền nước này, dù là hợp pháp hay bất hợp pháp.

Trong khi đó, quan điểm của chính phủ Malaysia về vấn đề này từ trước đến nay vẫn là trung lập, và họ lựa chọn sự im lặng. Giới chức nước này bác bỏ sự dính líu tới bất kỳ hoạt động vi phạm lệnh trừng phạt nào nhằm vào Triều Tiên. Đòn trừng phạt của cộng đồng quốc tế chắc chắn sẽ rất nặng nề nếu như xuất hiện bất kỳ bằng chứng nào cho thấy Malaysia có vai trò trong các hoạt động thương mại ngầm của Triều Tiên.

Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi kể từ sau khi người được cho là ông Kim Jong-nam bị sát hại bằng chất độc thần kinh VX tại sân bay quốc tế Kuala Lumpur. Trong sự việc này, cộng đồng quốc tế đã chứng kiến quan điểm cứng rắn chưa từng có mà chính phủ Malaysia đưa ra với Triều Tiên.

Hành động dứt khoát và cứng rắn mà Thủ tướng Malaysia Najib Razak đưa ra trong vụ việc lần này dường như đã đi ngược lại quan điểm ngoại giao truyền thống của nước này, vốn luôn tìm cách tránh xa xung đột. Quan điểm này có thể bắt nguồn từ một quyết định của khu vực đối với vấn đề Triều Tiên.

Thực tế có nhiều quốc gia trong khu vực vẫn duy trì mối quan hệ với Triều Tiên. Nhóm các quốc gia ở khu vực Đông Nam Á đã nhất trí rằng họ sẽ không cô lập thẳng thừng bình Nhưỡng và thay vào đó đóng một vai trò nhất định trong việc kiềm chế nước này nhằm đảm bảo an ninh và ổn định trong khu vực.

Triều Tiên cũng là một thành viên của một trong số các thể chế của khối các quốc gia Đông Nam Á, Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), vốn là một cơ chế hết sức hiệu quả trong việc phát triển mối quan hệ trong khu vực. Triều Tiên cũng thường xuyên cử các nhà ngoại giao cấp cao của mình tới các cuộc họp của ARF.

Nhưng trong tháng 7/2016, ARF đã lên tiếng thể hiện các quan ngại của mình liên quan tới chương trình hạt nhân của Triều Tiên, khiến cho chính quyền Bình Nhưỡng yêu cầu ARF phải xem xét lại tuyên bố này nhưng cuối cùng không thể. Sự kiện này dường như đã khiến cho Triều Tiên dần xa cách những nước có quan hệ với họ ở khu vực Đông Nam Á.

Và đến mới đây, Malaysia đã đưa ra một động thái rõ ràng hơn cả, trong đó cho thấy họ đã quyết định tạo khoảng cách với Triều Tiên, dù chưa phải là cắt đứt hoàn toàn quan hệ.

Giờ đây, trong khi Malaysia dường như đã bị loại khỏi danh sách những nước thân thiện với Triều Tiên, quan hệ giữa Kuala Lumpur - Bình Nhưỡng được coi là đã ở “sát mép nước” của sự khủng hoảng.

Khánh Duy