Trầy trật công nghiệp ô tô
Trong 20 năm qua, ngành công nghiệp ô tô phát triển trầy trật, không thể trở thành ngành công nghiệp mũi nhọn như kỳ vọng là do chúng ta đã quá ôm đồm, đầu tư không tập trung, không lựa chọn để phát triển mạnh vào một lĩnh vực nào đó. Chính bởi vậy, giấc mơ ô tô Việt vẫn ngoài tầm tay.
Công nghiệp ô tô vẫn chỉ dừng ở gia công chi tiết.
Chấp chới “giấc mơ”
Theo dự báo của Bộ Công thương, năm 2020, mức thu nhập bình quân đầu người tại Việt Nam sẽ đạt khoảng 3.000 USD; thời kỳ bùng nổ xe hơi sẽ diễn ra ngay sau đó, nhu cầu thị trường ô tô trong nước vào năm 2025 có thể lên tới 600.000 xe/năm. Với quy mô này, thị trường ô có khả năng tự thu hút các nguồn lực để phát triển ổn định. Nếu ngành ô tô đáp ứng được yêu cầu trong nước, hiện thực hóa giấc mơ ô tô Việt, đặc biệt loại xe 9 chỗ thì năm 2025 có thể giảm 3-7 tỷ USD kim ngạch nhập khẩu, đến năm 2030 khoảng 5-12 tỷ USD, góp phần cải thiện cán cân thương mại, ổn định kinh tế vĩ mô.
Tuy nhiên, đối nghịch với con số cần phấn đấu này thì ngành công nghiệp ô tô vẫn đang phát triển rất chật vật. Bằng chứng là mục tiêu tỷ lệ nội địa hóa cho dòng xe 9 chỗ ngồi vào năm 2005 là 40% và đến năm 2010 là 60% thì cho tới thời điểm này, con số đạt được chỉ ở mức 7-10%. Chỉ bằng một con số đó cũng có thể hiểu, giấc mơ nội địa hóa ngành công nghiệp ô tô, hay nói cách khác, giấc mơ ô tô Việt mà chúng ta ra sức thực hiện trong gần 20 năm qua đã chính thức phá sản.
Nguyên nhân có nhiều, nhưng nguyên nhân được nhắc đến nhiều nhất nằm ở ngành công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam đang rất yếu. Do mới hình thành nên đến thởi điểm này các DN công nghiệp hỗ trợ ô tô mới chỉ sản xuất được một số ít chủng loại phụ tùng đơn giản, có hàm lượng công nghệ thấp như gương, kính, ghế ngồi, bộ dây điện, ắc quy, săm lốp, sản phẩm nhựa…
Một trong những nguyên nhân khiến cho ngành ô tô không thể bứt phá, tỷ lệ nội địa hóa sau hơn 10 năm nỗ lực đẩy mạnh vẫn… dậm chân tại chỗ, được các DN cho rằng, là do chính sách hỗ trợ chưa trúng. Nhận định về điều này, lãnh đạo Hiệp hội DN Cơ khí Việt Nam nêu ra quan điểm, chính sách hỗ trợ cần có lựa chọn và đúng mục tiêu, thay vì quá ôm đồm.
Cơ hội và thách thức
Ở một khía cạnh khác, ông Phan Đăng Tuất, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu chính sách công nghiệp (Bộ Công thương), Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội DN Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam cho rằng, không nên coi công nghiệp ô tô là một ngành, mà phải là một nền công nghiệp. Ngành công nghiệp ô tô là ngành công nghiệp công nghệ cao và là động lực phát triển nhiều ngành nghề hỗ trợ khác như cơ khí, điện, điện tử, nhựa, cao su, kính, tin học, tự động hóa… Do đó, nếu chỉ coi là một ngành để xây dựng chính sách là sẽ không đầy đủ.
Nhận định về định hướng phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam trong thời gian tới, Chủ tịch Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) – ông Toru Kinoshita cho rằng, trên thực tế, công nghiệp hỗ trợ ô tô chỉ có thể phát triển được khi thị trường ô tô đủ lớn và việc sản xuất xe có thể duy trì và phát triển được.
Do vậy, ông Toru Kinoshita cũng khuyến nghị 3 nhóm chính sách trụ cột. Thứ nhất cần duy trì sự tăng trưởng ổn định của thị trường, gồm cả các giải pháp hạn chế tác động tiêu cực lên thị trường như phát triển cơ sở hạ tầng… Thứ hai, nhóm chính sách về giảm chênh lệch chi phí sản xuất giữa xe sản xuất trong nước và xe nhập khẩu dựa trên nguyên tắc đảm bảo đối xử công bằng, minh bạch giữa tất cả các nhà sản xuất và phù hợp với cam kết quốc tế. Và cuối cùng là cần các chính sách đào tạo nhà cung cấp, các ưu đãi nhà đầu tư… để thúc đẩy sự phát triển của các nhà cung ứng sản phẩm, linh kiện…
Ngành công nghiệp ô tô đang đứng trước nhiều cơ hội thuận lợi song cũng đối mặt với không ít khó khăn do cạnh tranh ngày càng gay gắt, đặc biệt sau năm 2018, thuế nhập khẩu các dòng xe từ ASEAN sẽ là 0%. Trước những khó khăn cũng như cơ hội đó, Thứ trưởng Bộ Công thương Đỗ Thắng Hải cho biết, Chính phủ đang tập trung nguồn lực để hướng tới phát triển mạnh mẽ ngành công nghiệp ô tô, hướng tới mục tiêu hiện thực hóa giấc mơ ô tô Việt.
Chính phủ cũng đã thành lập hẳn một tổ công tác đặc biệt chuyên ngành mà ở đó vai trò của Bộ Công thương là chủ đạo, để khảo sát và đưa ra những chính sách đúng đắn hợp lý cho phát triển ngành công nghiệp này. “Tới đây, Bộ Công thương sẽ có những đề xuất về chính sách ưu tiên hỗ trợ DN lớn trước và khi những DN này đủ vững mạnh sẽ kéo theo cả đoàn tàu ngành công nghiệp ô tô cùng phát triển” – ông Hải cho biết .