Bảo tồn kiến trúc Pháp tại Hà Nội: Lựa chọn tinh hoa để giữ gìn

GS KTS Hoàng Đạo Kính.

PV: Ông đánh giá thế nào về giá trị của các công trình kiến trúc Pháp trong việc góp phần tạo nên hình ảnh của Thủ đô Hà Nội hôm nay?

GS KTS Hoàng Đạo Kính: Các công trình kiến trúc thuộc địa Pháp chính là một quỹ tài sản đô thị đặc biệt của TP Hà Nội. Từ những năm 1920, các kiến trúc sư người Pháp đã đưa vào Việt Nam những kỹ thuật mới, những loại hình kiến trúc mà chúng ta chưa có (nhà thương, nhà ga, thư viện, bảo tàng, nhà hát, khách sạn…). Đây cũng cuộc hội nhập đầu tiên của xây dựng và kiến trúc dân tộc và thế giới, sau đó mới là hội nhập về văn chương, sân khấu. Cái đẹp ở kiến trúc Pháp không phải ở sự độc đáo, mà là từ sự tinh tế của người Pháp. Các công trình không được xây dựng quá lớn, quá bề thế mà gần gũi, phù hợp với cảnh quan Hà Nội. Sự hòa quyện giữa kiến trúc Pháp và kiến trúc bản địa cũng chính từ sự tinh tế đó.

Bản thân mỗi công trình kiến trúc thời Pháp thuộc mang trong mình một giá trị lịch sử văn hóa nhất định. Kiến trúc thuộc địa Pháp ở Hà Nội, đầu thể kỉ 20 vốn được ca tụng với những thành phố đẹp nhất vùng Viễn Đông. Các công trình từ kiến trúc biệt thự, dinh thự, hay khu phố Pháp đều có thể trở thành một địa chỉ du lịch hấp dẫn. Tùy theo các đặc điểm về công năng sử dụng, giá trị văn hóa, hình ảnh kiến trúc của công trình mà chúng ta đưa ra những giải pháp linh hoạt ở các cấp độ khác nhau từ công trình - tuyến phố - khu vực di sản.

Trải qua hơn 100 năm tồn tại, nhiều công trình mang kiến trúc Pháp tại Hà Nội đang bị sử dụng, khai thác quá mức mà không được trùng tu. Theo ông, việc bảo tồn và phát huy giá trị của những công trình này cần có những kế hoạch cụ thể nào?

- Về mặt kinh tế, cần phải có một chiến lược khai thác hợp lý và lâu dài các giá trị của khối tài sản này. Bên cạnh đó, khai thác hoạt động kinh tế hiệu quả sẽ tạo nguồn lực vật chất, tài chính có tác dụng hỗ trợ nâng cao khả năng bảo trì di tích, các công trình thường xuyên và hiệu quả. Đây chính là một hình thức tái đầu tư để phát triển. Một trong số những cách làm hiệu quả đó là việc thông qua du lịch. Bản thân mỗi công trình kiến trúc thời Pháp thuộc mang trong mình một giá trị lịch sử văn hóa nhất định. Đối với môi trường thiên nhiên, công trình di sản cần phải được bảo tồn tránh các tác động có hại của môi trường thiên nhiên, như gió bão, nắng nóng, độ ẩm…

Phải nói thêm rằng, văn hóa Pháp tinh tế và Việt Nam cũng dễ hấp thụ cái tinh tế. Vì vậy, chúng ta có khu phố cũ với phố Pháp hòa nhập, không tương phản nhau. Các dân tộc văn minh đều có sự “thỏa hiệp” cái gì ở nước người ta là của người ta. Bây giờ, chúng ta đã biết bảo vệ tài sản, di sản kiến trúc Pháp, là sự nhận ra muộn mằn nhưng cần thiết.

Cầu Long Biên – một trong những công trình đang được sử dụng kiểu “vắt chanh”, “vắt kiệt”.

Thực tế rất nhiều bài toán được đặt ra trong công tác trùng tu, tu bổ các công trình kiến trúc Pháp. Tuy nhiên, việc thực hiện của các nhà quản lý vẫn đang khá lúng túng. Vây đâu là nguyên nhân, thưa ông?

- Thứ nhất là do thời gian không được trùng tu theo đúng khái niệm trùng tu, không được nâng cấp vì không có vốn, không có sự chăm sóc mà chủ yếu bị khai thác. Thứ hai, chúng ta sử dụng công trình này hoàn toàn theo kiểu “vắt chanh”, “vắt kiệt” và nếu có sửa chữa thì chủ yếu theo nhu cầu phục vụ hoạt động hiện thời, sửa chữa theo kiểu hành chính quản trị không theo cách mà người ta ứng xử với những kiến trúc văn hóa, nghệ thuật. Bên cạnh đó, trong một thời gian rất dài chúng ta chưa đánh giá đủ, đúng, công bằng với tài sản kiến trúc đô thị.

Những tài sản này được sử dụng rất tự nhiên, sử dụng theo nhu cầu cuộc sống mà ví dụ điển hình nhất là việc biến các nhà biệt thự của Pháp vốn dĩ dành cho một gia đình thành nhà tập thể, các công sở biến thành các nhà tập thể. Giờ chúng ta phải đặt vấn đề lựa chọn tinh hoa, có giá trị tiêu biểu hoặc ô phố, đoạn phố để giữ và tôn tạo. Như Viện Pasteur, Bảo tàng Lịch sử quốc gia… Và không nên gọi là di tích mà chỉ gọi là công trình tiêu biểu.

TP Hà Nội phải lập danh mục công trình có giá trị đối với thành phố. Và có cách ứng xử thực tế, khả thi. Không thể kêu gọi giữ tất cả những nhà biệt thự Pháp ở Hà Nội. Chúng ta cứ phong trào thì không làm gì được. Bảo tồn là phải dùng, công trình nào có giá trị phải giữ lại, duy trì sau đó phải cải tạo, cải tạo trên cơ sở tôn trọng giá trị cũ, giữ lại nền tảng. Phải có trọng tâm, trọng điểm. Ví dụ khu Nam Hồ Gươm, kiến trúc Pháp phải có khu phố như thế nào. Giữ bằng Luật, bằng quy chế chính sách chứ không phải là cứ tuyên bố là di sản rồi không có cơ chế sửa chữa, cải tạo.

Trân trọng cảm ơn ông!

Minh Quân (thực hiện)