Phát hành sách giáo khoa: Tránh độc quyền, khép kín

Việc phát hành SGK giáo dục phổ thông chủ yếu theo hệ thống nội bộ, khép kín của NXB Giáo dục VN. Ảnh: Lê Vinh.

Đó là một trong những nội dung của Báo cáo tóm tắt kết quả khảo sát một số nội dung trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về xuất bản, in, phát hành SGK giai đoạn 2012 – 2017 do Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội thực hiện.

Đấu thầu chọn công ty đủ mạnh: Vẫn lỗ

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Hoàng Thị Hoa, hoạt động xuất bản, in, phát hành SGK giai đoạn 2012 – 2017 còn tồn tại nhiều hạn chế. Qua khảo sát cho thấy, dư luận rất băn khoăn khi Bộ GDĐT vừa tổ chức biên soạn, vừa thẩm định, phê duyệt, chỉ đạo xuất bản, in và phát hành SGK. Điều này tạo ra thế độc quyền khép kín trong tất cả các khâu của quy trình từ biên soạn đến phát hành, không thúc đẩy cạnh tranh nhằm nâng cao chất lượng, giảm giá bán SGK.

“Việc giao Bộ GDĐT tổ chức biên soạn, phê duyệt xuất bản SGK không phù hợp với Luật Xuất bản 2012 và xu hướng phổ biến trên thế giới hiện nay”- bà Hoa nhấn mạnh.

Kết quả khảo sát cũng chỉ ra, số lượng SGK GDPT đã in, phát hành giai đoạn 2012 - 2017 tương đối ổn định với khoảng trên 100 triệu bản/năm và chiếm khoảng 30% tổng sản lượng xuất bản phẩm cả nước. Nếu tính cả sách tham khảo, sách VNEN và tài liệu Tiếng Việt - Công nghệ giáo dục lên đến 75%.

Hàng năm, NXB Giáo dục VN tổ chức in SGK GDPT theo 2 hình thức: in gia công và in đấu thầu rộng rãi toàn quốc, Tuy nhiên, việc in SGK GDPT chỉ được đấu thầu rộng rãi sau khi đã trừ sản lượng giao cho các đơn vị in nội bộ của NXB Giáo dục VN và những tên sách có số lượng in thấp.

Hiện nay, việc phát hành SGK GDPT chủ yếu theo hệ thống nội bộ, khép kín của NXB Giáo dục VN, nhưng qua nhiều khâu trung gian làm tăng chi phí vận chuyển. Không chỉ thế, mức chi chiết khấu phát hành SGK GDPT khá cao, chưa phù hợp với cơ cấu giá thành, ảnh hưởng lớn đến việc chi trả của học sinh.

Giải trình vấn đề này, Bộ GDĐT cho biết, từ năm 2000 đến nay, việc in SGK do NXB Giáo dục VN tổ chức thực hiện thông qua hình thức đấu thầu rộng rãi để lựa chọn các nhà in có đủ năng lực để bảo đảm chất lượng, tiến độ, giá thành hợp lí. Việc phát hành SGK được thông qua các công ty sách - thiết bị trường học địa phương và một số đối tác phát hành.

Các nhà in tham gia đấu thầu in, các đơn vị tham gia phát hành SGK phần lớn đều là các công ty cổ phần; nguồn nguyên vật liệu phục vụ in ấn (giấy, kẽm, mực in) chiếm một tỷ trọng lớn trong giá thành SGK.

Do tính chất đặc thù của việc xuất bản, phát hành SGK nên NXB Giáo dục VN không được tự quyết định giá bìa SGK. Theo quy định hiện hành, SGK là mặt hàng được quản lí giá bởi Bộ Tài chính (Cục Quản lý giá). Từ năm 2011 đến nay, mặc dù giá cả thị trường có nhiều thay đổi, giá nguyên vật liệu làm sách tăng lên nhiều nhưng giá SGK vẫn giữ nguyên.

Theo Bộ GDĐT, việc NXB Giáo dục VN tổ chức đấu thầu để lựa chọn các công ty in, phát hành SGK thông qua các công ty cổ phần về thực chất là lựa chọn những công ty đủ mạnh, có khả năng in với chất lượng tốt, giá thành hạ, phát hành SGK ở các địa phương để giảm chi phí vận chuyển. Cụ thể, sách in ở khu vực nào cung cấp cho khu vực đó, không phải “chuyển về nhập kho, sau đó chuyển đến các công ty cổ phần sách và thiết bị tại các miền, rồi mới chuyển về các công ty phát hành sách địa phương”. Bảo đảm không bị lỗ hoặc lỗ ít trong bối cảnh giá nguyên vật liệu, nhân công tăng theo giá cả thị trường nhưng giá SGK không thay đổi.

Đại diện Bộ GDĐT cho biết trong thời gian tới sẽ triển khai tổng kết đánh giá việc thí điểm chuyển NXB Giáo dục VN sang tổ chức và hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con nhằm hoàn thiện tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của NXB này trong tổng thể ngành xuất bản.

Sách Tiếng Việt - Công nghệ giáo dục giá cao hơn vì sao?

Về thực trạng xuất bản, in, phát hành bộ sách VNEN và tài liệu Tiếng Việt lớp 1 - Công nghệ giáo dục (CNGD), Báo cáo cũng chỉ rõ hiện giá bán 1 bộ sách VNEN cao gấp 3 - 4 lần giá 1 bộ SGK GDPT 2000. Ngoài ra, sách VNEN còn thiếu một số môn nên học sinh học sách VNEN ngoài việc phải chi số tiền rất cao cho bộ sách hướng dẫn học, còn phải chi thêm tiền mua các môn còn thiếu từ bộ SGK GDPT.

Điều đáng nói, tuy là sách thí điểm nhưng hàng năm sản lượng in, phát hành sách VNEN và Tiếng Việt lớp 1 CNGD tăng đột biến. Năm 2017 sản lượng in phát hành tài liệu Tiếng Việt lớp 1 CNGD khoảng 5 triệu bản, tăng gần 13 lần so với năm 2012; sách VNEN là 10 triệu bản, tăng gấp 5 lần so với năm 2014.

Và, sách VNEN và tài liệu Tiếng Việt 1 CNGD cùng do NXB Giáo dục VN chỉnh sửa hàng năm, thay hàng năm, không sử dụng lại, gây lãng phí. Không những thế, việc tổ chức thí điểm/thực nghiệm bộ sách VNEN và sách Tiếng Việt 1 – CNGD trong nhà trường phổ thông thời gian qua cũng đang gây ý kiến trái chiều trong dư luận xã hội.

Dù SGK GDPT, sách VNEN và tài liệu Tiếng Việt lớp 1 – CNGD cùng do NXB Giáo dục VN xuất bản, in và phát hành. Tuy nhiên, khác với SGK GDPT 2000, sách VNEN và tài liệu Tiếng Việt 1 - CNGD không được bán trên thị trường mà được phân phối độc quyền bởi các công ty con và công ty thành viên của của NXB GDVN thông qua Sở GDĐT các tỉnh, thành phố, phòng GDĐT các quận/huyện/thị xã; các trường tiểu học, THCS, trên cơ sở rà soát nhu cầu sử dụng các bộ sách này hàng năm.

Trước thông tin này, đại diện Bộ GDĐT cho biết, sách Hướng dẫn học theo mô hình VNEN được biên soạn theo chương trình GDPT hiện hành. Học sinh sử dụng sách thay cho SGK hiện hành, trừ các môn Âm nhạc, Mỹ thuật, Thể dục chỉ biên soạn sách “Hoạt động giáo dục” dành cho giáo viên để tổ chức hoạt động học cho học sinh. Đối với các môn Âm nhạc, Mỹ thuật, học sinh vẫn sử dụng SGK hiện hành để thực hiện các nhiệm vụ học tập do giáo viên giao.

Khác với SGK, các bài học trong sách Hướng dẫn học theo mô hình VNEN được thiết kế thành các hoạt động học để giáo viên hướng dẫn học sinh tự lực nghiên cứu để tiếp nhận và vận dụng kiến thức, dành nhiều thời gian trên lớp để tổ chức cho học sinh thực hành, báo cáo, thảo luận, phát triển năng lực.

Do vậy, sách Hướng dẫn học có số trang nhiều hơn SGK thông thường, được in 4 màu, khổ sách 19x27cm, chủng loại giấy in tốt hơn,… (SGK thông thường khổ sách 17x24cm) nên có giá cao hơn SGK khoảng 1,5-1,6 lần. Giá sách Hướng dẫn học theo mô hình VNEN cũng do Bộ Tài chính quản lí như đối với SGK.

Bên cạnh đó, Bộ GDĐT cho biết hiện đang khẩn trương hoàn thiện Chương trình GDPT để ban hành và triển khai thực hiện theo lộ trình đã được Quốc hội cho phép. Theo Bộ GDĐT, bộ SGK theo Chương trình GDPT mới do Bộ chủ trì tổ chức biên soạn sẽ bảo đảm khắc phục triệt để những hạn chế hiện nay.

* Lãng phí sách giáo khoa: Báo cáo của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội cũng chỉ ra rằng giá bán của SGK GDPT 2000 tuy thấp so với mặt bằng chung của thị trường xuất bản phẩm và giữ nguyên từ năm 2011, nhưng nhiều năm qua, phần lớn SGK chỉ sử dụng một lần gây lãng phí ngân sách Nhà nước, bức xúc dư luận xã hội. Nguyên nhân là do việc biên soạn, thiết kế SGK chưa hợp lý, đã đưa các dạng/mẫu bài tập vào hầu hết SGK tiểu học và THCS. Bên cạnh đó, chất lượng giấy in, đóng quyển SGK GDPT chưa bảo đảm; việc chỉ đạo, hướng dẫn sử dụng, giữ gìn, bảo quản sách và công tác kiểm tra, đánh giá việc in, phát hành SGK của Bộ GDĐT chưa được quan tâm đúng mức.

Thu Hương