Trám đen xứ Lạng
Cây trám đối với đồng bào vùng núi phía Bắc đã rất quen thuộc. Và cữ độ tháng 8 đến tháng 9 âm lịch, trám đen ở Lạng Sơn lại xuất hiện trong những phiên chợ để làm nên những món ăn thơm ngon. Hương vị bùi, ngậy, đậm đà của trám chính là một đặc sản của núi rừng và cuộc sống của người dân vùng cao.
Trám đen.
Khi tiết trời sang thu, bà con các dân tộc Tày, Nùng ở xứ Lạng lại lên rừng hái trám về vừa để ăn, vừa đem ra chợ bán.Trám có hai loại là trám trắng có vỏ màu xanh lục và trám đen màu tím thẫm. Ở Lạng Sơn chủ yếu là tram đen. Hiện mỗi cân trám đen được bán với giá từ 35.000 - 45.000 đồng/kg tùy chất lượng.
Theo đông y, quả trám vị chua, ngọt bùi, béo, tính ấm. Từ lâu, đồng bào dùng trám để chế biến các món ăn rất đậm đà, mà nếu một lần được thưởng thức chắc chắn bạn sẽ có những dư vị thật khó quên. Người dân vùng núi xứ Lạng hay thích ăn loại trám đen hơn vì có vị bùi thơm ngậy, đặc biệt rất tốt cho đường tiêu hóa và điều hòa khí huyết. Mùa này vào các bản làng của đồng bào Tày, Nùng sẽ có dịp được thưởng thức món xôi trám, còn gọi là “khẩu nua mác bây” rất thơm ngon.
Muốn có xôi trám ngon phải chọn quả trám chín mọng, không bị sâu. Trám hái về ngâm nước ấm một lúc cho mềm (nếu nước nóng trám sẽ không mềm mà cứng lại, không ăn được hoặc ăn rất sượng). Trám ỏm rồi đem bóc vỏ đen, lấy phần thịt bỏ hột, rồi trộn với xôi đã đồ chín đảo thật đều, nhuyễn, sau đó cho vào chõ đồ lại lần nữa cho thật chín mềm. Xôi trám làm đơn giản nhưng ăn rất bổ, béo ngậy có vị bùi thơm của trám, rất đặc trưng, lạ miệng.
Xôi trám.
Ngoài xôi trám thì trám nấu với canh gà cũng là một món ăn vô cùng thơm ngon, bổ dưỡng. Trám hái về rửa sạch, thịt gà thái thành từng miếng vừa ăn. Gừng đã giã nhỏ cho vào chảo đảo dậy mùi thơm rồi đổ trám cùng thịt gà vào xào cho săn, xong đổ nước xăm xắp và hầm nhừ. Khi canh chín, nêm đủ gia vị, thêm chút lá và củ kiệu tươi cùng mộc nhĩ thái nhỏ. Đậy vung khoảng chừng 2 phút là có thể múc canh ra ăn được. Bát canh gà nấu trám đẹp mắt với màu nâu của quả trám, màu vàng của thịt gà, xanh trắng của lá, vừa bùi, vừa béo, dậy lên mùi gừng và các loại gia vị.
Ngoài ra, cá kho trám cũng là món ăn dân dã phổ biến. Cá kho trám có đủ 5 vị thơm, bùi, ngọt, chua, chát và béo ngậy của cá. Vị chua của trám ngấm vào làm cá mềm hơn còn chất đạm của cá ngấm vào trám làm mất vị chát, giảm vị chua, miếng trám chua ngọt, béo bùi, ăn mãi không chán.
Món trám muối cũng thơm ngon không kém. Để làm món này, phải chọn những quả trám già, thẫm màu, rửa sạch trần qua nước nóng rồi cho vào chum ngâm với muối mặn, khoảng hai tuần. Lượng muối phải thật vừa vặn để quả trám khi ăn đủ vị chua, mặn và dậy lên mùi thơm.
Lên xứ Lạng mùa này, nếu không có dịp thưởng thức các món ăn chế biến từ trám của đồng bào Tày, Nùng thì bạn cũng đừng quên mua một ít trám đen về nhà để tự tay chế biến những món ăn thơm ngon, bùi béo rất đặc trưng của vùng cao.