Tái định cư thủy điện còn nhiều khó khăn
Tại Quảng Nam, đến nay đã triển khai 25/46 dự án thủy điện; trong đó 10 dự án thủy điện có di dân, tái định cư (TĐC). Theo đó, hàng nghìn con người phải từ bỏ nơi ở cũ để đến nơi ở mới. Thế nhưng, cuộc sống của nhiều người nơi ở mới không được như kỳ vọng.
Những khu tái định cư thủy điện vẫn còn nhiều bất cập.
Cụ thể, theo báo cáo giám sát của Ban Dân tộc HĐND tỉnh mới đây, trong 10 dự án thủy điện thực hiện di dân, TĐC có 4 dự án lập phương án quy hoạch di dân, TĐC theo quy định. Với tổng số hộ dân bị ảnh hưởng bởi 4 dự án thủy điện là 3.163 hộ; số hộ phải TĐC theo quy hoạch là 1.749 hộ với 8.450 nhân khẩu.
Trong đó, TĐC tập trung là 1.069 hộ/5.325 nhân khẩu, tại 14 khu/28 điểm; TĐC xen ghép là 381 hộ/1.908 nhân khẩu; TĐC tự do 299 hộ/1.240 nhân khẩu. Đối với diện tích đất thu hồi để thực hiện 4 dự án thủy điện trên là hơn 8.062 ha. Tổng mức đầu tư bồi thường, hỗ trợ, di dân TĐC của 4 dự án là hơn 2.939 tỷ đồng.
Theo báo cáo, công tác bồi thường, di dân, TĐC các công trình thủy điện được thực hiện đảm bảo tiến độ; đa phần đất ở các khu, điểm TĐC được bố trí gần các trục đường giao thông, khu sản xuất, cơ bản theo quy hoạch và phù hợp với đặc thù khu vực miền núi; kết cấu hạ tầng thiết yếu phục vụ sản xuất, dân sinh được đầu tư tương đối đồng bộ…
Tuy nhiên, theo phản ánh của nhiều người dân, họ đã nhường đất xây dựng công trình thủy điện di dời đến nơi TĐC nhưng cuộc sống của họ còn gặp nhiều khó khăn, nhất là những hệ lụy về môi trường, thiếu đất sản xuất. Ở nhiều khu, điểm TĐC chỉ đáp ứng nhu cầu trước mắt, chưa đảm bảo nhu cầu tách hộ, giãn dân, gia tăng dân số; có những nơi bố trí đất ở không đúng phương án quy hoạch, bố trí ở nơi có độ dốc lớn, nguy cơ sạt lở cao, không đảm bảo an toàn nên sau TĐC lại quy hoạch chuyển sang địa điểm mới.
Ông Hốih Lin, ở khu TĐC PachePalanh, xã Mà Cooih, huyện Đông Giang cho biết: “Ở khu TĐC thì điện, đường, trường học, trạm y tế, nước, nói chung cơ sở hạ tầng tương đối đảm bảo. Nhưng khó khăn lớn nhất đối với gia đình tôi và các hộ dân khác là thiếu đất sản xuất”.
Nhiều người dân khác cũng cho rằng, nhà ở do chủ đầu tư xây dựng không phù hợp với tập quán sinh hoạt của đồng bào. Nhiều công trình sau thời gian ngắn sử dụng đã xuống cấp hư hỏng. Trong khi đó, một số tuyến đường giao thông, hệ thống nước sinh hoạt xuống cấp không được duy tu, bảo dưỡng…
Trưởng ban Dân tộc Hội đồng nhân dân tỉnh Quảng Nam Nguyễn Thị Tuyết Thanh cho biết: Qua quá trình giám sát các công trình TĐC của các thủy điện trên địa bàn Quảng Nam cho thấy, hầu hết các khu TĐC còn nhiều bất cập. Trong đó, vấn đề quan trọng nhất như Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp của các hộ dân tại các khu, điểm TĐC vẫn chưa được cấp, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân.
Bà Thanh cũng cho rằng, việc hỗ trợ phát triển sản xuất và ổn định sinh kế của người dân sau TĐC các dự án thủy điện theo Quyết định 64 của Thủ tướng Chính phủ chưa được thực hiện, gây ảnh hưởng đến người dân. Việc chuyển đổi tạo việc làm cho người dân sau TĐC đã được thực hiện nhưng trình độ dân trí không cao, lớn tuổi nên việc đào tạo nghề, chuyển đổi nghề gặp khó khăn, có rất ít lao động địa phương làm việc tại các công ty thủy điện…
Vẫn theo bà Thanh, Chính phủ và các bộ ngành cần đánh giá cụ thể, toàn diện về lợi ích của việc xây dựng các công trình thủy điện mang lại so với những tác động tiêu cực về xã hội, môi trường, đất đai, hệ lụy về đời sống, sản xuất của người dân, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng hạ du, để xem xét việc đầu tư các dự án thủy điện thuộc thẩm quyền, nhất là trong tình hình biến đổi khí hậu hiện nay.
Cùng với đó, cần có quy định, cơ chế ràng buộc các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thủy điện trích một phần nguồn thu từ thủy điện để duy tu, bảo dưỡng các công trình cơ sở hạ tầng, hỗ trợ sản xuất cho người dân sau TĐC; đầu tư hạ tầng phục vụ sản xuất, sinh hoạt của người dân vùng bị ảnh hưởng dự án; sớm tháo gỡ vướng mắc về thẩm quyền phê duyện dự án ổn định sản xuất, đời sống cho người dân sau TĐC cư theo Quyết định 64 của Thủ tướng Chính phủ.