Xác định vị trí việc làm, cải cách lương, nâng cao chất lượng đội ngũ

Bài 2: Cần có cơ quan độc lập xác định vị trí việc làm

TS Đào Quang Vinh.

Theo TS Đào Quang Vinh- Viện trưởng Viện Khoa học lao động và xã hội, Bộ LĐTBXH để cơ chế trả lương theo vị trí việc làm đạt hiệu quả trước hết cần phải xác định được vị trị việc làm một cách khoa học. Khi đã “chỉ mặt đặt tên” đúng vị trí việc làm khi ấy sẽ không còn hiện tượng “phình” biên chế như hiện nay.

PV: Trước yêu cầu phải xây dựng vị trí việc làm để có căn cứ tuyển dụng, đánh giá và trả lương, nhiều ý kiến ví đây là việc làm “hái sao trên trời”. Ông nghĩ sao?

TS Đào Quang Vinh: Thực ra, trả lương theo vị trí việc làm là một cách làm theo các nguyên tắc trả lương phổ biến mà chúng ta đã nói nhiều từ trước đến nay như “trả lương ngang nhau cho lao động như nhau”, “trả lương theo năng suất, chất lượng và hiệu quả lao động”, “trả lương theo mức độ đóng góp”. Trả lương theo vị trí việc làm có nghĩa là anh làm việc gì sẽ được trả lương theo đúng việc đó và khi anh chuyển sang làm việc khác thì sẽ được trả lương theo việc khác (có thể cao hơn hoặc thấp hơn). Cách làm này trái với tư duy sống lâu lên lão làng.

Tuy nhiên, vấn đề ở đây là để trả lương theo vị trí việc làm thì cần thực hiện 3 việc: (1) Xây dựng được hệ thống các vị trí việc làm một cách khoa học; (2) Có tiêu chuẩn bố trí nhân sự cho từng vị trí; (3) Đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ. Đây là điều khác biệt với cách trả lương hiện nay.

Tất nhiên, từ trước đến nay, cải cách tiền lương luôn là vấn đề khó khăn, phức tạp vì nó ảnh hưởng đến việc làm và thu nhập của mỗi cán bộ, công chức viên chức và người lao động; chịu ảnh hưởng của ngân sách nhà nước và trả lương theo vị trí việc làm chắc chắn liên quan đến sắp xếp, bố trí lại lao động (theo vị trí việc làm), cải cách hành chính. Việc này khó, song hoàn toàn có thể làm được. Thực tế, trả lương theo vị trí việc làm đã được áp dụng rộng rãi trong nhiều doanh nghiệp tư nhân và mang lại hiệu quả cao. Trên thế giới trả lương theo vị trí việc làm được áp dụng rất phổ biến.

Việc trả lương theo vị trí việc làm sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào người tuyển dụng. Điều này khiến không ít ý kiến bày tỏ lo lắng tiêu cực sẽ hát sinh khi quyền lợi “tập trung” về tay một người. Theo ông liệu điều này có thể xảy ra hay không? Nếu có thì cần những giải pháp gì?

- Đúng là điều này có thể xảy ra nếu chúng ta không có các giải pháp khác đi kèm. Để triển khai cơ chế trả lương theo vị trí việc làm, thì người sử dụng lao động cần được trao toàn quyền trong việc tuyển dụng, bố trí, đánh giá và trả lương cho từng vị trí việc làm. Tuy nhiên, trao quyền nhiều hơn phải đi liền với trách nhiệm cao hơn. Cần có cơ chế kiểm soát đối với người sử dụng lao động để tránh lạm dụng. Thủ trưởng đơn vị sẽ phải chịu trách nhiệm cá nhân về kết quả cuối cùng của đơn vị, mà kết quả này lại phụ thuộc vào mức độ hoàn thành và chất lượng công việc của từng vị trí việc làm. Với những giải pháp đồng bộ đó tôi nghĩ người đứng đầu sẽ không thể đánh đổi sinh mạng chính trị của mình, bất chấp vì tình thân để tuyển dụng những người không làm được việc.

Là người có nhiều năm nghiên cứu về chính sách tiền lương theo ông để trả lương theo vị trí việc làm đạt hiệu quả như kỳ vọng thì cần những yếu tố gì?

- Cái đầu tiên là quyết tâm chính trị của cả hệ thống, bởi vì sẽ có nhiều người bị ảnh hưởng, có thể do thu hẹp biên chế, có thể do năng lực không tương xứng với các vị trí việc làm mà họ đang đảm nhận, họ sẽ chống đối, tìm cách trì hoãn. Do đó, cần kiên trì tuyên truyền, vận động, thuyết phục và có chính sách thỏa đáng đối với số lao động này.

Thứ hai, phải có hệ thống vị trí việc làm được xây dựng có căn cứ khoa học. Nếu xây dựng vị trí việc làm không đúng, không chuẩn thì việc trả lương cũng bị sai lệch, méo mó. Để xác định vị trí việc làm cần phải dựa trên nhiều yếu tố như mô hình tổ chức tối ưu, xác định rõ trách nhiệm, quyền hạn, nội dung công việc và các mối quan hệ trong hệ thống. Phải xác định được các công việc làm cụ thể là gì? Định mức công việc đó như thế nào… Trên cơ sở xác định được tên gọi vị trí của từng việc làm (chức vị); nhiệm vụ và quyền hạn mà người đảm nhiệm việc làm phải thực hiện (trách nhiệm)…Nó sẽ rất khách quan và minh bạch khi có được một cơ quan độc lập đứng ra khảo sát và xây dựng.

Thứ ba, cần xác định rõ quỹ lương hay nguồn tiền lương đủ để trả lương cho các vị trí việc làm trong hệ thống. Khi đã nói đến trả lương theo vị trí việc làm, thì điều đó cũng có nghĩa là người lao động phải toàn tâm toàn ý cho công việc và lúc đó người ta phải sống được bằng tiền lương được trả.

Khi việc xác định vị trí việc làm “trúng – chuẩn” sẽ góp phần giảm biên chế và đem lại hiệu quả kinh tế rất lớn.

Trân trọng cảm ơn ông!

Xác định vị trí việc làm, cải cách lương, nâng cao chất lượng đội ngũ - Bài 1: Tổng biên chế không được tăng

Lê Minh Long (thực hiện)