Lùm xùm danh xưng: Cần siết chặt quản lý

PGS.TS Bùi Hoài Sơn.

PV:Thưa ông, thời gian qua, báo chí đã phản ánh nhiều về tình trạng loạn danh xưng, xin ông cho biết quan điểm của mình về vấn đề này như thế nào?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Về cơ bản, văn hóa của Việt Nam đã có nhiều yếu tố tích cực. Do đó, những yếu tố tiêu cực chỉ là những mặt trái mà bất kỳ xã hội nào cũng tồn tại.

Tôi cho rằng, hiện tượng vừa qua như “Nữ hoàng văn hóa tâm linh Việt Nam” chỉ là một điểm báo cho thấy trong xã hội tồn tại nhu cầu tìm kiếm danh hiệu (trong đó có cả cách tìm kiếm danh hiệu bằng bất cứ cách nào). Chính nhu cầu xã hội này đã thúc đẩy, tạo trào lưu cho các cá nhân, đơn vị tìm kiếm, tổ chức các cuộc thi, sự kiện để tạo ra các thương hiệu này cho các cá nhân, đơn vị có nhu cầu. Nhu cầu này khiến chúng ta liên tưởng đến mối quan hệ nhất định nào đó với bối cảnh nền kinh tế thị trường. Cùng với đó một nguyên nhân khác đến từ chính thói quen truyền thống của người Việt. Không ít lần các học giả Việt Nam đã nhắc nhở chúng ta về thói háo danh. Trong bối cảnh xã hội hiện nay, những thói quen xấu đó có cơ hội để quay lại, ảnh hưởng không tốt đối với xã hội. Cuối cùng, nguyên nhân xuất phát từ những trục trặc trong đời sống xã hội, khi mà những giá trị của xã hội chưa được định hình vững chắc, hiện tượng “thật giả lẫn lộn” tồn tại khắp mọi nơi. Từ đó khiến cho các danh hiệu thật thì có tác dụng định hướng đạo đức xã hội và những danh hiệu giả thì có ảnh hưởng tiêu cực đến đạo đức xã hội có thể cùng tồn tại.

Vậy theo ông, việc háo danh hay chạy theo những danh hiệu thật, giả như vậy có ảnh hưởng gì đến xã hội hiện nay?

- Hệ lụy của việc loạn danh hiệu này là vô cùng lớn đối với từng cá nhân và toàn xã hội. Việc chạy theo danh hiệu giả tạo này tạo ra phong trào để tạo ra những danh hiệu hết sức kỳ lạ. Không chỉ trong lĩnh vực sắc đẹp hay nghệ thuật, trào lưu này sẽ còn lan sang các lĩnh vực khác trong đời sống xã hội như kinh tế, giáo dục hay các lĩnh vực khác nữa. Nhiều người có thể làm mọi việc để có được danh hiệu “giả” đó. Và tất nhiên, khi có bằng cấp, người ta sẽ càng cố gắng khoe bằng được những thành tích của mình. Trong bối cảnh thật giả lẫn lộn như vậy, người dân sẽ mất lòng tin vào các danh hiệu, trong đó có cả những danh hiệu thực sự có ích cho sự phát triển xã hội. Những hệ lụy khác về đạo đức, lòng tin cũng có thể phát sinh từ các hiện tượng này.

Chúng ta cần có những giải pháp nào để ngăn chặn việc này, thưa ông?

- Để khắc phục tình trạng loạn danh hiệu nói riêng, nạn háo danh nói chung, theo tôi bên cạnh việc nhấn mạnh những đức tính tốt đẹp của người Việt, tạo môi trường tích cực để phát triển văn hóa, con người, chúng ta cần nâng cao nhận thức của toàn xã hội trong việc lên án những thói tật xấu của người Việt nói chung, thói háo danh, sính danh hiệu nói riêng, đánh giá cao nỗ lực thành công của mọi người bằng năng lực, trí tuệ thực sự của họ. Mọi sự phản tỉnh, tìm ra những gì chưa hoàn thiện của bản thân và xã hội, từ đó làm tốt hơn, đều có ý nghĩa không thua kém gì so với việc chúng ta nêu cao những đức tính tốt đẹp của mình. Tại thời điểm này, cần rà soát, chấn chỉnh việc trao tặng danh hiệu, việc vinh danh sao cho những người được tặng xứng đáng là tấm gương để mọi người hướng đến. Nếu không tìm nguyên nhân cơ bản thì sẽ không thể giải quyết được tận gốc vấn đề thương hiệu. Bởi lẽ, nếu xóa bỏ danh hiệu này thì sẽ rất sớm xuất hiện danh hiệu khác, không hôm nay thì ngày mai.

Trong bối cảnh xã hội, mặt bằng dân trí hiện nay, cần phải siết chặt quản lý, không nên để “trăm hoa đua nở” danh hiệu như vừa qua. Tuy nhiên, đối với quản lý văn hóa, vẫn nên theo hướng hậu kiểm. Áp quá nhiều nguyên tắc hoặc khuôn mẫu dễ vô tình dẫn tới việc ngăn cản sự phát triển tự do sáng tạo của xã hội. Cần nâng cao nhận thức xã hội trong việc nhận diện thương hiệu, danh hiệu. Từ nhận thức đúng về các thương hiệu, danh hiệu gắn với nỗ lực của bản thân phải thực chất thì mới giảm bớt được việc tôn vinh nhầm, sai trong xã hội.

Trong mỗi giai đoạn cụ thể, có thể kiểm soát chặt hơn việc tôn vinh, để không tràn lan. Giải pháp truyền thông cũng đóng vai trò tích cực đối với nhận thức xã hội. Cần có việc nêu gương danh hiệu tốt nhưng cũng phải phê phán những việc, những danh hiệu chưa phù hợp để nâng cao nhận thức xã hội, đồng thời định hướng để những người tổ chức cũng như tham gia tôn vinh, xét tặng… không trượt dài vào các sai lầm.

Trân trọng cảm ơn ông!

Minh Sơn - Uyên Nguyễn (thực hiện)