Một thời Đông Bắc và những cuộc gặp gỡ kỳ lạ Vũ Mão - Ma Văn Kháng
LTS: Nhà văn Ma Văn Kháng và nhà chính trị Vũ Mão vốn là bạn cùng học với nhau thời Thiếu sinh quân từ những năm 50 của thế kỷ trước. Sau này gặp lại nhau, khi cả hai đều đã là những người thành danh, họ đã viết về nhau những dòng thật chân thực và cảm động, qua đó, độc giả thấy rõ hơn không chỉ họ, mà cả một thời mà dân tộc đã đi qua. Nhân cuộc gặp lần thứ hai của các thế hệ trường Thiếu sinh quân Việt Nam vào dịp kỷ niệm 70 năm ngày thành lập trường (20-9-2019), xin trân trọng giới thiệu hai bài viết về nhau của đôi bạn chí thiết này.
Nhà thơ Hữu Thỉnh tặng hoa 2 tác giả trong buổi giới thiệu hai cuốn sách.
Tháng 2/1979, một chiều cuối xuân rét mướt, chúng tôi tới Tiên Yên. Phố cổ Tiên Yên ngày thường tấp nập trên bến dưới thuyền, nay đìu hiu vắng vẻ. Dân chúng đã được lệnh sơ tán. Phía Móng Cái, cuộc chiến chống quân xâm lược đang diễn ra ác liệt. Chúng tôi cần phải tìm chỗ nghỉ qua đêm để ngày mai đi tiếp lên phía mặt trận. Thấy cơ quan Hội Phụ nữ huyện vừa mở cửa, chúng tôi liền đi tới. Thì gặp ngay một người đàn ông trẻ tuổi vóc dáng rắn rỏi khỏe khoắn và tươi tắn bước ra. Anh hỏi chúng tôi: “Các anh là đoàn nhà văn Việt Nam đi mặt trận? Trong đoàn các anh có nhà văn Ma Văn Kháng không?”. Chúng tôi ôm chầm lấy nhau. Ôi Vũ Mão! Cựu Thiếu sinh quân những năm 50 bạn tôi. Vũ Mão, đang là Trưởng ty Thủy lợi, Tỉnh ủy viên Quảng Ninh, trong những ngày chống quân bành trướng nóng bỏng này, vừa được điều lên đây đảm nhiệm chức vụ Bí thư Huyện ủy kiêm Chính ủy các lực lương vũ trang thống nhất của Tiên Yên.
Buồn ngủ lại gặp chiếu manh. Tha hương gặp cố nhân. Mừng quá! Chúng tôi, các nhà văn lập tức quấn lấy Bí thư. Và Bí thư, con người lịch thiệp quảng giao dễ mến như tri kỷ gặp tri âm lập tức mời chúng tôi về địa điểm sơ tán của cơ quan Huyện ủy. Một tiệc chiêu đãi nho nhỏ nhưng không kém phần thịnh soạn được mở ngay trong đêm, và sau đó kéo dài cho tới nửa đêm là cuộc đôi hồi của Bí thư với chúng tôi. Khỏi phải nói những gì Vũ Mão đã trả lời các câu hỏi của đám nhà văn đang săn tìm tin tức chiến sự. Và thú vị làm sao, chen giữa câu chuyện chiến tranh là thơ của Vũ Mão, được chính tác giả đọc cho nghe bài thơ sáng tác năm 1962, khi tác giả sống xa người vợ trẻ đang công tác ở tận thị xã Móng Cái tỉnh Hải Ninh.
Ngày ấy Ka Long dòng mát xanh
Pò Hen - Thán Phún biếc trong lành
Mênh mang Trà Cổ hoàng hôn tím
Thủy mặc chan hòa đẹp bức tranh
Chinh chiến dấu xưa còn ghi khắc
Dâng trào nhựa sống
thuở hùng anh
Đôi mươi xa ngái hồn thơ mộng
Biên ải điệp trùng còn đẫm xanh
Yêu quá đi thôi một tâm hồn rộng mở. Cảm động quá đi thôi tâm tình một chàng chinh phu xa cách người yêu ở hai câu thơ cuối. Mến phục quá đi thôi, vì ngay sau đó là liền một giờ đồng hồ, Vũ Mão đọc cho chúng tôi nghe mấy chương trong cuốn Chuyện ngày thường ở huyện, tập ký sự đang được người đương thời nhiệt tình đón đọc của nhà văn Liên xô Oveskin qua bản chép tay từ trang đầu đến trang cuối cuốn sách của chính Vũ Mão! Ôi, Vũ Mão, một chính trị gia, một tâm hồn thi nhân dạt dào bay bổng!
*
Nói Vũ Mão là nhà chính trị là nói một sự thật hiển nhiên. Anh là Tỉnh ủy viên rồi Ủy viên Ban Thường vụ Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh từ khi còn rất trẻ. Anh đã kinh qua các chức vụ Trưởng ty Thủy lợi, Bí thư Huyện ủy, Bí thư Tỉnh đoàn, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng tới 5 khoá, Bí thư thứ Nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Anh là Đại biểu Quốc hội nhiều khóa, đã từng là Ủy viên Hội đồng Nhà nước, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội. Hiện thời, anh là Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Campuchia và đảm nhiệm công việc này tới 36 năm.
Nói Vũ Mão là một nghệ sĩ cũng là nói một mặc định đã đinh ninh. Anh yêu và sáng tác văn thơ nhạc từ khi còn rất trẻ. Anh là tác giả của hơn hai trăm ca khúc viết về các miền quê yêu dấu của đất nước và đặc biệt có tới gần bảy chục ca khúc viết về tình hữu nghị với các nước trên thế giới. Anh đã cho xuất bản các tập thơ: Lộng gió bốn phương, Tự lòng, Cùng em góc biển chân trời, Dòng thu, Tình khúc thời gian, Thao thức, Khát vọng xanh, Sắc hương cho đời (song ngữ Anh Việt)…
Nhà chính trị và Nghệ sĩ. Tình yêu và Lý tưởng. Hai trong một hài hòa…
Hà Nội, ngày 23 tháng 4 năm 2019