Tiếp nhận nhiều hiện vật quý của Giáo sư Hoàng Phê

Lễ tiếp nhận khối tài liệu, hiện vật của GS Hoàng Phê do gia đình hiến tặng.

Giáo sư Hoàng Phê (1919-2005) sinh ra tại tỉnh Quảng Nam. Từ một giáo viên dạy học tư ở Sài Gòn, theo tiếng gọi của cách mạng, suốt những năm kháng chiến chống Pháp ông hoạt động tích cực trong ngành tuyên huấn, giáo dục và công tác thanh niên. Nhưng ngôn ngữ học mới là đam mê suốt cuộc đời ông. Từ những năm 40 của thế kỷ trước, ông đã quan tâm nghiên cứu vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ. Tháng 10/1959, ông được giao nhiệm vụ xây dựng tổ Ngôn ngữ (thuộc Viện Văn học) – nay là Viện Ngôn ngữ học, vì thế về sau ông được coi là một trong những người có công “khai sinh lập Viện”.

GS Hoàng Phê có đóng góp quan trọng trong việc xây dựng và phát triển ngành Ngôn ngữ học ở Việt Nam nửa sau thế kỷ XX, nhất là trong lĩnh vực Từ điển học. Công trình Từ điển tiếng Việt do ông chủ biên, xuất bản lần đầu năm 1988, đến nay vẫn được coi là công trình mẫu mực và đáng tin cậy. Bằng việc ứng dụng lý thuyết mới trong ngôn ngữ học và đưa tin học vào biên soạn từ điển, ông cho ra đời nhiều công trình có giá trị.

Theo GS.TSKH Lý Toàn Thắng - nguyên Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học Việt Nam, nhờ kết quả nghiên cứu từ cụm công trình: Logic - ngôn ngữ học (1989), Từ điển chính tả (1995), Từ điển vần (1996), Chính tả tiếng Việt (1999) của GS Hoàng Phê, công tác biên soạn từ điển tiếng Việt đã thay đổi cơ bản về chất lượng, đánh dấu bước trưởng thành và phát triển của ngành Từ điển học Việt Nam. Chúng đặt nền tảng cho nghiên cứu ngữ nghĩa tiếng Việt, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn to lớn phục vụ công tác biên soạn sách giáo khoa tiếng Việt và công cuộc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.

Bởi vậy, Từ điển tiếng Việt và cụm công trình kể trên đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về Khoa học và công nghệ năm 2005. GS Hoàng Phê còn là người tiên phong trong việc vận động thành lập Hội Ngôn ngữ học Việt Nam (1990). Khi đã nghỉ hưu, ông vẫn đau đáu với nghiệp chữ nghĩa. Năm 1993, ông sáng lập Trung tâm Từ điển học – một tổ chức khoa học và công nghệ phi chính phủ, và giữ cương vị Giám đốc Trung tâm trên một chục năm, cho đến cuối đời.

Một số hiện vật của GS Hoàng Phê.

Tháng 12/2018, gia đình GS Hoàng Phê đã trao tặng toàn bộ 2.000 tài liệu - hiện vật gắn bó với ông cho Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam, với niềm tin Trung tâm sẽ là nơi lưu trữ và phát huy tốt nhất những di sản của GS để lại. Bộ sưu tập bao gồm nhiều loại như bản thảo sách, vở ghi chép, tham luận, bài viết, công văn, thư từ, sách, báo… Đó là những vật chứng “biết nói” để kể về lịch sử cuộc đời của GS Hoàng Phê.

Trong bộ sưu tập này có nhiều tài liệu quý, như cuốn sổ ghi chép tỉ mỉ về công tác xây dựng, đào tạo cán bộ cho Viện Ngôn ngữ học thuở ban đầu, hay sưu tập băng cassette dùng học tiếng Anh, sách vở học tiếng Hán, tiếng Nga từ năm 1954... Hơn 200 bản thảo sách, bản thảo bài viết về từ điển tiếng Việt, từ điển vần, chuẩn chính tả, ngữ nghĩa, đều là minh chứng cho quá trình lao động khoa học miệt mài cùng sự trăn trở của ông với tiếng mẹ đẻ. Hàng trăm bức thư của độc giả góp ý cho cuốn Từ điển tiếng Việt, thư trao đổi giữa GS Hoàng Phê với đồng nghiệp trong và ngoài nước, cho thấy đằng sau mỗi công trình khoa học là cả hành trình gian nan và lao động kiên trì của nhà khoa học. Sưu tập tài liệu về vấn đề chữ quốc ngữ rất phong phú, đặc biệt trong đó có bản thảo “Vấn đề cải cách chữ quốc ngữ” dài 32 trang gửi Ban vận động Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất năm 1946, đây là vấn đề mà ông Hoàng Phê dành nhiều tâm huyết nghiên cứu từ khi còn dạy học ở Sài Gòn.

Phát biểu tại buổi lễ, PGS.TS Nguyễn Văn Huy - Giám đốc chuyên môn Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam nhấn mạnh, lễ tiếp nhận đúng dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh cùa GS Hoàng Phê là cơ hội để chúng ta nhìn nhận lại những cống hiến không biết mệt mỏi, những đóng góp to lớn cùa GS cho ngành ngôn ngữ Việt Nam. Cũng theo PGS Nguyễn Văn Huy, việc tiếp nhận khối tài liệu, hiện vật quý giá của cố GS Hoàng Phê là kết quả của sự tin tưởng từ gia đình, hay nói chính xác đây là hành trình của niềm tin mà Trung tâm đã xây dựng suốt 6 năm vừa qua.

Minh Quân