Mỹ - Trung 'đối đầu' tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc

"Chúng tôi đã phát động cuộc chiến khốc liệt để chống lại kẻ thù vô hình: virus Trung Quốc. Chúng ta phải buộc quốc gia này chịu trách nhiệm khi để dịch bệnh này lan khắp thế giới", Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố trong bài phát biểu ghi hình sẵn được phát tại phiên khai mạc kỳ họp Đại hội đồng Liên Hợp Quốc khóa 75 (UNGA 75) ngày 22/9.

Bình luận của Trump được đưa ra khi Đại học Johns Hopkins báo cáo số ca tử vong liên quan tới Covid-19 ở Mỹ đã vượt ngưỡng 200.000, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới.

Trump cũng cáo buộc Trung Quốc "đổ hàng triệu triệu tấn rác" vào đại dương, đánh bắt quá mức và gây ô nhiễm không khí. "Những người chỉ trích Mỹ về vấn đề môi trường trong khi phớt lờ tình trạng ô nhiễm tràn lan của Trung Quốc không hề quan tâm tới môi trường. Họ chỉ muốn trừng phạt Mỹ", ông nói.

Ngay sau đó, khi giới thiệu bài phát biểu của Chủ tịch Tập Cận Bình, đại sứ Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc Trương Quân cáo buộc Mỹ "lan truyền virus chính trị" tại Liên Hợp Quốc, động thái đi ngược lại nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế trong cuộc chiến Covid-19. "Tôi phải nhấn mạnh rằng phát ngôn của Mỹ không phù hợp với bầu không khí chung tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc", ông nói.

Trong video phát biểu của mình, Chủ tịch Trung Quốc chỉ trích "những hành vi theo chủ nghĩa biệt lệ hoặc tiêu chuẩn kép", khẳng định không nước nào "được phép làm bất cứ điều gì họ thích và trở thành bá chủ hay kẻ bắt nạt của thế giới".

Tuy nhiên, khác với Trump, ông Tập không nêu đích danh Mỹ, cũng không đưa ra những ngôn từ gay gắt, "đao to búa lớn" nhằm công kích đối thủ. Ông kêu gọi chủ nghĩa đa phương, hòa bình và hợp tác, đề nghị thế giới tránh "sự kỳ thị" và tôn trọng "vai trò toàn quyền" của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cơ quan thuộc Liên Hợp Quốc, trong việc lãnh đạo thế giới thoát khỏi đại dịch.

"Chúng ta nên nghe theo hướng dẫn của khoa học, hãy để WHO toàn quyền thực hiện vai trò lãnh đạo và phát động phản ứng quốc tế chung với đại dịch này. Bất kỳ nỗ lực nào nhằm chính trị hóa vấn đề này hay gieo rắc kỳ thị đều phải đẩy lùi", ông Tập nói.

Chủ tịch Trung Quốc cũng kêu gọi các nước không nên lảng tránh thách thức của toàn cầu hóa, đồng thời thêm rằng cần tôn trọng Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cơ quan mà ông Tập cho rằng Mỹ đang cố tình "gây khó dễ" khi từ chối bổ nhiệm thành viên mới của Cơ quan Giải quyết Tranh chấp.

Trump hồi đầu năm nay tuyên bố rút Mỹ khỏi WHO, khi cáo buộc cơ quan này "thiên vị Trung Quốc" và có phản ứng sai lầm trong giai đoạn đầu đại dịch. Trong bài phát biểu ngày 22/9, Trump mô tả WHO đã "gần như bị kiểm soát" bởi Trung Quốc.

Tổng thống Mỹ cũng tái khẳng định quan điểm "Nước Mỹ trước tiên", lập trường kiên định của ông trong suốt nhiệm kỳ và chiến dịch tái tranh cử.

Những quan điểm trái ngược và cáo buộc lẫn nhau giữa Mỹ và Trung Quốc là dấu hiệu mới nhất cho thấy quan hệ Washington - Bắc Kinh suy giảm nghiêm trọng ra sao kể từ khi Covid-19 bùng phát từ tháng 12/2019.

Nhiều nhà phân tích chính sách đối ngoại cho rằng hai lãnh đạo Mỹ - Trung đã "thiếu thận trọng" trong các phát biểu của họ. Diana Fu, giảng viên khoa học chính trị tại Đại học Toronto ở Canada, mô tả Trump tung đòn công kích bằng ngôn từ mang tính kỳ thị, xem đối thủ như "virus toàn cầu". Trong khi đó, Trung Quốc ca ngợi chủ nghĩa đa phương, nhưng thực chất lại "chơi theo luật của riêng mình".

Scott Moore, giám đốc Chương trình Trung Quốc Toàn cầu tại Đại học Pennsylvania, Mỹ cho rằng nhận xét của Trump về vấn đề môi trường của Trung Quốc cũng thiếu cẩn trọng.

"Tất cả học giả và nhà hoạt động môi trường mà tôi biết hầu hết nói rằng cả hai nước đều có những thiếu sót trong giải quyết vấn đề môi trường, đặc biệt là biến đổi khí hậu", Moore nói.

"Trung Quốc có thể được tín nhiệm về chính sách môi trường hơn mức họ xứng đáng được nhận dựa trên kết quả thực tế. Đơn giản là vì Trung Quốc đã từ chối tham gia nhiều thể chế đa phương lớn, như các cuộc đàm phán về khí hậu do LHQ dẫn đầu", ông nói thêm.

Trong bối cảnh lo ngại cạnh tranh Mỹ - Trung có thể dẫn tới Chiến tranh Lạnh mới, Bắc Kinh đã tìm cách mở rộng ảnh hưởng toàn cầu, trong khi chính quyền Trump ngày càng thể hiện thái độ thù địch với các thể chế đa phương. Xu hướng này gia tăng trong vài tháng gần đây, khi hai nước bất đồng về nhiều vấn đề, như Covid-19, thương mại, công nghệ, Đài Loan, Hong Kong và Biển Đông.

Pang Zhongying, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quản trị Toàn cầu tại Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh, cho rằng Trump sẽ ngày càng cứng rắn hơn với Trung Quốc nhằm tăng cơ hội tái đắc cử.

"Năm nay, ông ấy có đầy đủ đạn dược để tập trung hỏa lực vào Trung Quốc, gồm cả vấn đề đại dịch", Pang nói. "Ông ấy có thể sẽ biện minh cho việc rút khỏi WHO và các thể thế đa phương rằng những tổ chức này thiên vị Trung Quốc hoặc thậm chí bị Trung Quốc kiểm soát".

Jen Kirby, nhà phân tích của Vox, cho rằng khi Trung Quốc ngày càng gia tăng ảnh hưởng toàn cầu, việc Mỹ rời xa các khuôn khổ hợp tác đa phương, từ Hiệp định Biến đổi Khí hậu Paris tới WHO, đã để lại khoảng trống trên vũ đài quốc tế. Trung Quốc đang cố gắng lấp đầy nó và thúc đẩy sự trỗi dậy mạnh mẽ, như cam kết đóng góp 30 triệu USD cho WHO ngay khi Mỹ tuyên bố rút ngân sách cho tổ chức này.

Elizabeth Cousens, Chủ tịch và CEO của Quỹ Liên Hợp Quốc, nói rằng ngay cả khi Mỹ cố gắng để thúc đẩy WHO cải tổ, quốc gia này "đang mất dần ảnh hưởng trong cuộc chơi này bởi họ đã rời sân".

Stewart Patrick, chuyên gia quản trị toàn cầu tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nói Mỹ cho rằng LHQ và các cơ quan trực thuộc như WHO không hoàn hảo và cần cải cách. Nhưng cách Trump tức giận, chỉ trích và dọa rút khỏi những tổ chức đó không giải quyết được vấn đề.

"Nếu Mỹ muốn các cơ quan LHQ hoạt động vì lợi ích của mình, Mỹ cần phải hợp tác, ủng hộ và bảo vệ họ. Đó là điều Trung Quốc đang cố gắng làm hôm 22/9", Patrick viết trong bài phân tích trên Vox.

Trong bài phát biểu tại UNGA 75, Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres cảnh báo thế giới đang bất ổn vì đại dịch và ngầm kêu gọi hai quốc gia Mỹ, Trung không tiến sát bờ vực Chiến tranh Lạnh.

"Chúng ta đang đi theo hướng rất nguy hiểm. Thế giới của chúng ta không thể chấp nhận một tương lai nơi hai nền kinh tế lớn nhất chia cắt toàn cầu bằng một vết nứt lớn, trong đó mỗi bên đề ra các quy tắc thương mại và tài chính riêng cũng như sở hữu năng lực Internet và trí tuệ nhân tạo riêng rẽ", Guterres nói. "Chúng ta phải làm mọi thứ để tránh một cuộc Chiến tranh Lạnh mới".