Một nỗ lực làm mới nghệ thuật Tuồng

Vai trò của Khúc Tiên chủ (người đời tôn xưng ông Khúc Thừa Dụ) chính là người đã liên kết với các hào trưởng Giao Châu, đứng lên phá ách cai trị tàn khốc và tiêu diệt tên mạt tướng nhà Đường Quách Ẩn.

Sau hàng ngàn năm Bắc thuộc, Khúc Thừa Dụ tự xưng Tiết độ sứ cai quản Giao Châu, mở ra thời kỳ độc lập tự chủ cho dân tộc Việt Nam. Sau khi ông mất, con trai là Khúc Hạo tiếp quyền, xây dựng một thể chế pháp quyền riêng, cải cách hành chính trên nền tảng khoan giản an lạc làm gốc rễ trị nước.

Đời thứ ba, Khúc Thừa Mỹ nhận mệnh cha sang Nam Hán làm Hoan Hảo sứ, khôn khéo bang giao, kết nối với người Khiết Đan vốn đang có mối thâm thù với nhà Hậu Lương để làm cuộc binh biến lớn ngay tại Phiên Ngung thành.

Dù có kết cục khá bi thảm khi Khúc Thừa Mỹ bị quân nhà Hán bắt, vợ tuẫn tiết khi thủ thành, nền tự chủ tạm thời bị cắt ngang, nhưng câu chuyện được thăng hoa bởi những tình tiết bi hùng của các nhân vật có thật trong lịch sử. Bài học về tinh thần hào khí Khúc gia trang toả rạng đến bây giờ chính là câu trả lời đanh thép cho những kẻ đi xâm lược. Dân tộc Việt Nam yêu chuộng hoà bình, nhưng không hề nhân nhượng trước quân thù, sẵn sàng xả thân vì dân tộc vì đất nước.

Yêu cầu trong thời lượng một đêm diễn mà có tới ba đời Tiết độ sứ quả chẳng dễ cho cả biên kịch lẫn đạo diễn. Làm sao để các đời chúa này không trùng lắp về cách xây dựng nhân vật, tính cách riêng, hoàn cảnh kịch… là những yêu cầu tối thiểu đối với một vở diễn, nhưng cũng là yêu cầu rất khó về mặt kỹ thuật, về mặt thời gian vật lý. Rất may, qua bản diễn tổng duyệt, người xem đã thấy được nét khác biệt khá rõ ràng,

Đó là nhân vật Khúc Thừa Dụ khoan hòa, nhân ái nhưng không kém phần quyết liệt khi dằn lòng đáp ứng nhu cầu cống sản vật cùng cô con gái yêu Thị Ngọc để tạm thời hòa hoãn. Rồi ngay sau đó, khởi binh lật đổ ách thống trị tham tàn, độc ác của tên Tiết độ sứ tự phong.

Đáng tiếc, chỉ ít năm sau (theo sử liệu là được bốn năm) ông ốm bệnh chết, quyền bính được giao cho con trai. Sự biến trong thời gian tại vị của Khúc Hạo là việc con trai Khúc Thừa Mỹ bị yêu cầu đưa sang Nam Hán làm con tin.

Xót con vì đó là con trai duy nhất, nhưng cũng hiểu được việc không thể lấy cứng đối cứng ngay với quân giặc, ông đồng ý với phương án con trai đưa ra: âm thầm thu thập tin tức về kẻ địch, gây ra nội biến trong lòng địch. Vị Tiết độ sứ có nhãn quan kiệt xuất của nhà chính trị, quân sự, mưu lược Khúc Hạo có phần hơi nhạt nhòa do thời gian dành cho ông trên sân khâu quá ít ỏi .

Cái chết của ông được “làm khác” là đưa hình ảnh cha và em gái đã mất hiển hiện để đưa ông về cõi cao xanh… Tới đời thứ ba, Khúc Thừa Mỹ đầy nhiệt huyết tuổi trẻ song lực bất tòng tâm nên cũng chỉ có thể đưa tới một hình ảnh vị thanh niên lẫm liệt quyết chiến đấu đến cùng vì lý tưởng dân tộc.

Vở tuồng tập trung dàn nghệ sĩ “cứng tay nghề” nhất của Nhà hát với 3 NSND, hơn chục NSƯT và dàn diễn viên đông đảo đã đem lại chất tuồng từ không khí cho tới việc biểu diễn. Dù cách làm có khác khi không diễn tả một triều đại mà có tới sự hưng vong của ba đời Tiết độ sứ, nhưng hát tuồng, biểu diễn tuồng bằng nghệ thuật diễn viên đã ăn sâu vào cốt tủy của họ đã khiến người xem cảm thán.

Nét đặc biệt là khâu dàn dựng, đạo diễn NSND Hoàng Quỳnh Mai tỏ ra không phụ sự kỳ vọng vào sự tinh tế, ý tưởng cho vở. Chia sẻ về công tác dàn dựng, chị cho biết, cũng phải học hỏi rất nhiều, suy tư rất nhiều để hiểu rõ, hiểu sâu về từng chi tiết của kịch bản cũng như những làn điệu, sự khác biệt giữa tuồng và các hình thức kịch hát chị từng đạo diễn. Học, đọc, tìm tòi, chị cũng đã áp dụng được một số trích đoạn mẫu vào vở như màn cô tiểu thư Thị Ngọc bị Quách Ẩn trói trên tường thành để uy hiếp Khúc Hạo là những nét diễn trong Đổng Mẫu thượng thành. Hay những mảng miếng nhỏ lẻ khác như khi tiến quân, sự xuất hiện của những người đã chết…

Thế mạnh trong dàn dựng của đạo diễn Quỳnh Mai là sự tinh tế, ý tưởng hấp dẫn mới mẻ: cả sân khấu như chiếc áo Tiết độ sứ được nhà Hán thừa nhận mà Khúc Thừa Dụ căm ghét nhưng lực chưa đủ đối đầu nên buộc phải chấp nhận. Hình ảnh chiếc áo được cụ thể hóa bằng 14 cô gái trong trang phục đen tay thụng, lộ lớp đỏ quây lấy ông cũng là ấn tượng tốt mà đêm diễn ghi được trong lòng khán giả.

Được biết, vở diễn có sự hỗ trợ không nhỏ về truyền thông, về công tác tổ chức biểu diễn từ dòng họ Khúc. Hi vọng, món ăn tinh thần này sẽ trở thành điểm sáng của Tuồng khi đến với công chúng.

Cao Ngọc - Minh Quân