Còn 'lừng khừng' thì luôn luôn là người đi sau

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phùng Xuân Nhạ đã có những chia sẻ với báo chí bên hành lang Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, xung quanh vấn đề đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo

Tập trung cải tổ giáo dục đại học

PV: Sau 7 năm thực hiện Nghị quyết 29 -NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đâu là những kết quả Bộ trưởng tâm đắc nhất?

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ: Có rất nhiều kết quả sau 7 năm thực hiện Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Trước hết, đã thể chế hóa được các quan điểm, nội dung của Nghị quyết 29 trong các cơ chế, chính sách Quốc hội, Chính phủ, Bộ GDĐT nên đến thời điểm này đã có hành lang pháp lý đầy đủ để thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động đổi mới.

Ví như, đối với mầm non quan trọng là tạo điều kiện tốt về chăm sóc, nuôi dưỡng, an toàn cho trẻ. Còn đối với phổ thông, giai đoạn vừa rồi đánh dấu quá trình triển khai chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới theo tinh thần Nghị quyết 29, Nghị quyết 88 của Quốc hội.

Nổi bật của lần đổi mới này là cách tiếp cận chuyển từ truyền đạt nội dung chuyển sang phát triển phẩm chất, năng lực người học. Nói cụ thể hơn là nếu như trước đây học sinh học hết một học kỳ, một năm học biết cái gì, thì nay là biết làm gì. Điều này khắc phục được cơ bản học lý thuyết mà không gắn với thực hiện, không gắn với trải nghiệm.

Hay như đối với đại học, chúng ta đã thực hiện tự chủ đại học rất mạnh. Lần đầu tiên tư duy tự chủ đại học đã ngấm được vào đội ngũ lãnh đạo các trường đại học. Tuy nhiên, vẫn cần có thêm thời gian, bởi tự chủ đại học là một quá trình. Quan trọng là lãnh đạo các trường đại học thấy được tự chủ là tất yếu. Bên cạnh tự chủ là gắn với trách nhiệm giải trình và thực hiện tốt tự chủ là gắn với chất lượng.

Về phía Bộ GD&ĐT sẽ tập trung rà soát, ban hành cơ chế chính sách, tạo môi trường đủ thông thoáng và chặt chẽ cho các cơ sở giáo dục đào tạo hoạt động mang tính cạnh tranh và tăng cường thanh, kiểm tra. Thời gian qua, thanh kiểm tra chưa mạnh, tới đây phải làm mạnh hơn. Thanh kiểm tra không phải để siết lại mà thực chất là để qua đó “gỡ khó” cho các trường.

Trong môi trường cạnh tranh, nếu một số trường đại học hoạt động không tốt sẽ ảnh hưởng tới các trường khác. Nên thực chất thanh, kiểm tra ở đây là xóa bỏ những “u nhọt” để môi trường cạnh tranh thực sự công bằng, dân chủ. Các trường và các ngành đào tạo phải thể hiện được nhu cầu của thị trường.

Chủ trương của Bộ là cố gắng hạn chế hành chính, tăng cường minh bạch, tạo cơ chế cạnh tranh, bảo vệ quyền lợi cho người đi học, bảo vệ cho những cơ sở giáo dục đại học làm tốt, để từ đó sẽ sắp xếp được trật tự của thị trường.

Để đổi mới, ngành Giáo dục chọn thi là khâu đột phá bởi tình trạng học tủ, học lệch, một năm nhiều kỳ thi. Vậy đến nay, lựa chọn này đã có những chuyển biến như thế nào, thưa ông?

- Trong 6 năm qua, ngành Giáo dục đã có nhiều nỗ lực để đổi mới thi cử, đánh giá, chuyển từ đánh giá theo điểm số, đánh giá thường xuyên theo học kỳ chuyển sang đánh giá theo quá trình, theo sự tiến bộ của người học.

Đến nay thi đã ổn định. Kỳ thi năm 2020 được đánh giá thành công và năm 2021, những năm tiếp theo kỳ thi sẽ ổn định theo phương thức này và chỉ có nâng cao chất lượng ngân hàng câu hỏi.

Còn tới đây, Bộ cũng sẽ tập trung nhiều vào đại học, đây mới là bậc học rất cần phải cải tổ.

Có ý kiến cho rằng, chúng ta đang nghiêng về đào tạo nhiều hơn về giáo dục. vậy ông có nhận định gì về quan điểm này?

- Ý đó là có cơ sở. Giáo dục và đào tạo rất rộng, có liên quan đến mọi người, mọi nhà. Không chỉ có nước ta mà nước khác cũng vậy. Kỳ vọng của mỗi người học và gia đình bao giờ cũng lớn, trong khi điều kiện thực hiện thì ở mức độ.

Riêng Việt Nam, là nước có mức thu nhập trung bình còn thấp, mà chúng ta thực hiện nhiệm vụ đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, đào tạo để chất lượng giáo dục tiến nhanh với nền giáo dục tiên tiến.

Với mục tiêu là toàn diện, chúng ta lại có truyền thống khoa bảng và rất nhiều thứ cộng lại, nên bên cạnh cái được rất lớn là về kiến thức thì vấn đề giáo dục kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng mềm, vấn đề về đạo đức, những vấn đề liên quan đến ứng xử, giáo dục thể chất để tầm vóc, thể lực của các em đảm bảo toàn diện còn hạn chế. Nên ý nói rằng, chúng ta thiên nhiều về đào tạo mà chưa nhiều về giáo dục là có cơ sở.

Tới đây, chúng tôi tiếp tục phát huy những cái được và đã nhìn nhận ra những cái tạm gọi là “trũng”, là yếu để tiếp tục có chính sách chỉ đạo tốt hơn. Cũng có những hạn chế không cần dùng nguồn lực mà chỉ cần mạnh dạn đổi mới cơ chế quản lý, quản trị nhà trường nhằm giải phóng nguồn lực của các trường và xã hội.

Tôi tin rằng, 5 năm tới giáo dục đại học của chúng ta sẽ có nhiều chuyển biến mạnh, còn giáo dục phổ thông cố gắng ổn định và từng bước đi theo hướng toàn diện. Như vậy sẽ tốt dần lên.

Đẩy nhanh chuyển đổi số trong giáo dục

Quan điểm đổi mới, sáng tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cũng được được nêu trong văn kiện Đại hội XIII của Đảng, ông đánh giá như thế nào về những chủ trương này trong nhiệm kỳ 5 năm tới và những năm tiếp theo?

- Tôi đánh giá rất cao, đây không phải ngẫu nhiên mà là một quá trình, là tập hợp rất nhiều những ý kiến trí tuệ của những người trong ban soạn thảo và những người trong giới khoa học, các trường đại học.

Tôi cũng được tham gia là thành viên ban văn kiện kinh tế - xã hội, theo tôi, đổi mới, sáng tạo là hồn cốt của trường đại học. Khi nói đến khoa học hay nói đến đổi mới, sáng tạo không có nghĩa là phải làm ra cái mới khác cái cũ mà là có phương pháp, tư duy, phương thức để đổi mới. Ở bậc đại học, đổi mới trước hết là trong hoạt động dạy và học, đổi mới trong cả phương thức kết hợp giữa đại học và doanh nghiệp.

Chúng tôi cho rằng thuật ngữ “đổi mới sáng tạo” được coi là một trong những điểm nhấn tới đây phải thực hiện. Ý tưởng đổi mới, sáng tạo không phải mới có nhưng chưa được đúc rút nhiều. Nhưng, tôi tin rằng, giai đoạn 2021-2026, vai trò của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo trong lực lượng trí thức, hướng tới xã hội số, dân trí số sẽ được thúc đẩy rất mạnh.

Đây chính là xu hướng. Nếu chúng ta đi đúng, chủ động để bắt nhịp thì sẽ nắm bắt được cơ hội. Nếu nhận thức về xu hướng còn “lừng khừng” thì luôn luôn là người đi sau.

Tôi cho rằng giai đoạn tới đây sẽ là thời cơ cho giáo dục Việt Nam cất cánh với đường hướng rõ ràng, cùng sự trợ giúp của công nghệ thông tin và chuyển đổi số, đặc biệt là quyết tâm của toàn ngành sẽ tạo ra những chuyển biến rất mạnh.

Tôi lấy ví dụ, hiện nay có nhiều ý kiến băn khoăn về vấn đề thiếu giáo viên (cụ thể là giáo viên tiếng Anh và giáo viên công nghệ thông tin, vì đây sẽ là 2 môn học bắt buộc từ lớp 3), với tư duy truyền thông thì đúng là thiếu thật, nhưng với tư duy mới là áp dụng công nghệ thông tin thông qua dạy trực tuyến và sử dụng bài giảng theo nguồn tài nguyên số thì giáo viên không nhất thiết phải đủ số lượng như dạy học truyền thống.

Một ví dụ nữa, trước đây các phòng thí nghiệm truyền thống phải có máy móc, dụng cụ mô phỏng, giáo cụ, nhưng bây giờ có rất nhiều phòng thí nghiệm ảo, mô phỏng, học sinh và giáo viên đều rất hứng thú với mô hình này.
Như vậy, với quá trình áp dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số mạnh, tài nguyên số được chia sẻ, chất lượng giáo dục sẽ tăng lên, nguồn lực giảm nhiều so với cách truyền thống.

Vậy, tới cuối nhiệm kỳ chất lượng nguồn nhân lực của chúng ta có thể thay đổi và định lượng được không, thưa ông?

- Cái đó cần phải tính toán. Nhưng với những căn cứ mà chúng tôi đã và đang làm, tôi có niềm tin là sẽ có sự chuyển động mạnh mẽ về chất lượng nguồn nhân lực trong những năm tới đây.