Khoảng trống không gian ngầm nội đô

Vì sao phải khai thác không gian ngầm?

Phương tiện giao thông gia tăng, Hà Nội thiếu bãi đỗ xe trầm trọng, một loạt bãi đỗ xe tự phát xuất hiện, lấn chiếm hành lang giao thông và phần vỉa hè dành cho người đi bộ…. Thế nhưng diện tích không gian ngầm dưới lòng đất tại các đô thị gần như đang bị bỏ trống, rất lãng phí, hoặc không phát huy hiệu quả. Việc xây dựng các công trình ngầm thời gian qua diễn ra khá tùy tiện, thiếu sự liên kết. Trong khi, không gian trên mặt đất đã quá ngột ngạt, tình trạng ùn tắc giao thông, quá tải hạ tầng đang diễn ra ngày càng trầm trọng.

Thực tế, tại các đô thị một số trung tâm thương mại dưới lòng đất tại Hà Nội đã xuất hiện nhưng số lượng còn ít, khiến các trung tâm thương mại ngầm này thu hút quá đông người sử dụng dịch vụ, càng làm trầm trọng thêm tình trạng ùn tắc giao thông ở khu vực xung quanh. Sâu xa hơn nữa, việc xây dựng không gian ngầm đơn lẻ, thiếu tầm nhìn dài hạn, dẫn đến nguy cơ tài nguyên đất ngầm bị sử dụng lãng phí.

Theo, TS.KTS Trương Văn Quảng - Phó Tổng thư ký Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam, việc xây dựng hệ thống hạ tầng ngầm được coi là giải pháp chiến lược cho quá trình phát triển đô thị bền vững, không chỉ giúp giải quyết các vấn đề ùn tắc giao thông, quá tải hạ tầng trên mặt đất mà còn giúp khai thác, tận dụng tối đa giá trị đất đai ở đô thị cũng như thoát nước và nhiều vấn đề khác.

“Nếu chúng ta khai thác một cách tốt nhất không gian ngầm đô thị thì trên mặt đất sẽ có độ thông thoáng rất lớn, các khoảng không sẽ phục vụ cho mục đích công cộng của đô thị về vấn đề văn hóa, môi trường, chất lượng cuộc sống sẽ tốt hơn rất nhiều”, ông Quảng cho biết thêm. Tuy nhiên, điều đáng tiếc là việc quy hoạch này vẫn rất ì ạch khiến những bất cập đô thị như ùn tắc giao thông, ô nhiễm, quá tải hạ tầng vẫn chưa thể tìm được lời giải.

Quy hoạch không gian ngầm tại 4 quận nội thành

Trước thực trạng này, TP Hà Nội vừa công bố các đồ án Quy hoạch phân khu đô thị (nội đô lịch sử) tại 4 quận: Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng. Đáng chú ý, đồ án này cũng đặt ra các giải pháp về phát triển không gian ngầm.

Ông Nguyễn Trọng Kỳ Anh - Phó Giám đốc Sở Quy hoạch Kiến trúc Hà Nội cho biết, phân khu khu vực nội đô lịch sử có tổng diện tích đất được quy hoạch hơn 2.700 ha, dân số hiện trạng theo số liệu tổng điều tra năm 2019 là trên 887.000 người, dân số theo quy hoạch đến năm 2030 khoảng 672.000 người.

Không gian xây dựng ngầm đô thị được xác định thực hiện theo Quy hoạch chung không gian xây dựng ngầm đô thị trung tâm TP Hà Nội và các dự án đầu tư được cấp thẩm quyền phê duyệt; phát triển đô thị theo mô hình TOD (phát triển đô thị gắn với hệ thống giao thông công cộng), gồm 5 tuyến đường sắt đô thị chạy qua và 22 nhà ga đã được quy hoạch trên địa bàn 4 quận. Trong phạm vi 500 m từ đầu mối ga ngầm, các đồ án đưa ra định hướng sử dụng tối đa chiều sâu để hình thành không gian công cộng ngầm tại khu vực hạn chế chiều cao công trình, giúp giảm mật độ xây dựng phần nổi; khuyến khích tạo lập tuyến đi bộ ngầm để kết nối các khu vực này.

Để góp phần giải bài toán giao thông công cộng, Hà Nội cũng sẽ xây dựng 89 bãi đỗ xe, trong đó 38 bãi cao tầng, 51 bãi ngầm. Riêng khu phố cổ cho phép xây dựng tầng hầm với yêu cầu bảo đảm các điều kiện kỹ thuật, công nghệ, an toàn, PCCC… khi khai thác sử dụng.

Đối với Hà Nội, tại các quy hoạch chung đều đã khẳng định sự cần thiết phát triển không gian ngầm. Đặc biệt, trong quy hoạch chung được Thủ tướng phê duyệt năm 2011 đã xác định phải phát triển không gian ngầm. Không gian ngầm sử dụng cho các trung tâm thương mại dịch vụ, các công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng giao thông, kết nối bảo đảm an ninh quốc phòng.

Điều đáng nói, trên thực tế, từ năm 1996, một số công trình trung tâm thương mại, khách sạn tại Hà Nội đã bắt đầu xây dựng từ 2 đến 4 tầng hầm nhưng độ sâu là bao nhiêu lại hoàn toàn tự phát theo quyết định của các chủ đầu tư mà chưa theo quy chuẩn nào. Từ những năm 2000 đến nay, Hà Nội đã áp dụng và có giải pháp đối với một số công trình nút giao thông ngầm như hầm ngầm Kim Liên, hầm chui Thanh Xuân, hầm chui Trung Hòa, các bãi xe ngầm, tầng hầm tại một số công trình khách sạn, trung tâm thương mại…nhưng cái chính là thiếu quy hoạch tổng thể, làm một cách manh mún và tự phát.

Muốn hiệu quả phải làm đồng bộ

Bàn về việc đẩy mạnh không gian ngầm tại các đô thị, ông Quảng cho rằng, chính quyền các đô thị cần phải có đủ các cơ sở pháp lý cũng như đề ra bản quy hoạch mang tính tổng thể cho việc phát triển hệ thống không gian ngầm ở đô thị, có ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, đồng thời đáp ứng đủ nhu cầu ở cả hiện tại và tương lai.

Cũng theo vị chuyên gia này, việc quy hoạch không gian ngầm phải đảm bảo sử dụng đất hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả; kết nối tương thích và đồng bộ các công trình ngầm và giữa công trình ngầm với các công trình trên mặt đất; đồng thời, đảm bảo các yêu cầu về bảo vệ môi trường và nguồn nước ngầm, an toàn các công trình ngầm và phần ngầm của các công trình trên mặt đất. Đồng thời, các không gian ngầm phải gắn bó mật thiết với kết cấu không gian mặt đất để cung cấp và bổ sung cơ sở vật chất cho hệ thống dịch vụ còn thiếu, góp phần giải quyết vấn đề giao thông và bảo vệ môi trường cảnh quan đô thị.

TS Trần Danh Lợi - Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Khoa học kỹ thuật, Chủ tịch Hội Cầu đường Hà Nội cho rằng, để triển khai nội dung phát triển không gian ngầm, Hà Nội cần có quy hoạch chi tiết và cần đặc biệt chú trọng về các tiêu chuẩn kỹ thuật. Hà Nội cần phải có ngay quy hoạch chi tiết, rồi có thể kêu gọi xã hội hóa đầu tư. Sau đó, ngay lập tức, cơ quan chức năng cần có bộ phận nghiên cứu tất cả các thông số kỹ thuật ở không gian ngầm trên tinh thần đảm bảo thống nhất. Đó là các tiêu chuẩn các công trình thông gió, phòng cháy chữa cháy, an toàn giao thông, an toàn xây dựng…

Trong khi đó, KTS Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Hà Nội cho biết, trước đây Hà Nội đã có những dự án bãi đỗ xe ngầm như: Vườn hoa hàng Đậu, Công viên Thống Nhất, Khu Thể thao Quần Ngựa, Công viên Thủ Lệ, Cung Văn hóa hữu nghị Việt - Xô, Quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội… nhưng đều không thực hiện được do có nhiều vướng mắc.

Từ kinh nghiệm và xu thế của thế giới, từ mục tiêu khai thác tài nguyên, đặc biệt từ hiện trạng phát triển ngầm, đã đến lúc Hà Nội cần xem xét chú trọng đẩy mạnh công tác quy hoạch ngầm để phát triển một cách bài bản, đồng bộ. Không thể để tình trạng cấp phép công trình ngầm cho nhà ở riêng lẻ thiếu căn cứ quy hoạch sẽ là mối họa cho việc phát triển không gian ngầm sau này. Phải xác định phát triển đô thị ngầm là xu thế tất yếu hiện nay.

Theo vị chuyên gia này, chính quyền đô thị phải dành sự quan tâm nhiều hơn, cơ chế, chính sách phải rõ ràng, đồng thời phải có ưu đãi đối với các nhà đầu tư như cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu công trình ngầm, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hay chính sách trả tiền thuế đất nếu xây dựng công trình ngầm nhằm mục đích kinh doanh. Với loại không gian ngầm mang tính cấp bách như bãi đỗ xe ngầm, công trình đầu mối ngầm, hào kỹ thuật ngầm... nên sớm có riêng chính sách hỗ trợ, ưu đãi nhà đầu tư.

Nhiều ý kiến cho rằng, nếu cứ tiếp tục tình trạng đưa đi đẩy lại, trao đổi, xin ý kiến, nhưng vẫn không ra quyết định thì cuối cùng sẽ bị chậm trễ trong thực hiện xây dựng các không gian ngầm. Việc chậm trễ càng lâu thì ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống đô thị càng lớn. Hiện nay chúng ta đã có hình thức hợp tác công tư, vì vậy các chính quyền đô thị, đặc biệt là đô thị lớn cần thiết phải khai thác hiệu quả những hình thức này, để làm sao phát triển được không gian ngầm. Nếu không, Hà Nội và TP Hồ Chí Minh sẽ tiếp tục bị ách tắc, rất nhiều vấn đề của đô thị không thể giải quyết được.

Nguyên Khánh