'Mẹ tôi chửi kẻ trộm' và giải thơ bị chê, nhà thơ Trần Đăng Khoa nói gì?

Thơ "tân con cóc" đoạt giải cao?

Ngày 9/4, báo Văn Nghệ tổ chức trao giải cuộc thi thơ trên báo Văn Nghệ 2019 - 2020 với 2 giải B được trao cho 2 tác giả Tòng Văn Hân (Điện Biên) và Nguyễn Văn Song (Hưng Yên), cùng 4 giải C, 6 giải Khuyến khích. Cuộc thi không có giải A.

Theo ban tổ chức, cuộc thi thu hút trên 3.500 tác giả với hàng vạn tác phẩm tham dự, kéo dài hơn dự kiến 6 tháng nhưng không tìm được "trạng nguyên". Điều này, ban tổ chức cho rằng "đã phần nào phản ánh đúng tình hình sáng tác thơ hiện nay".

Nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội đồng giám khảo cũng nhận định: nói chung về nội dung, cuộc thi có xu hướng trở về cái dân tộc trong quỹ đạo vận động âm hưởng truyền thống là chính.

"Cuộc thi đi đúng hướng!", nhà thơ Hữu Thỉnh đánh giá.

Tuy nhiên, ngay sau lễ trao giải đã có một số ý kiến phê bình khá nặng nề về kết quả giải thơ. Có người cho rằng việc trao giải cho hai bài thơ "dở nhất nước" của ban tổ chức giải thơ đã "giết chết nền thơ" của nước nhà.

Cụ thể là bài "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" và "Làm rể" trong chùm thơ ba bài đoạt giải B (bài thứ ba là "Nhà dưới nhà trên") của tác giả Tòng Văn Hân bị đem ra mổ xẻ. Tác giả Tòng Văn Hân (dân tộc Thái) vốn là một nhà nghiên cứu văn hóa dân gian ở tỉnh Điện Biên.

Nhà thơ Trần Mạnh Hảo cho rằng "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" là thứ thơ "tân con cóc", dễ dãi, dông dài. Nhà thơ Lê Thiếu Nhơn bày tỏ quan điểm riêng trên trang cá nhân về bài thơ "Mẹ tôi chửi kẻ trộm": "Ý tưởng "phúc đức tại mẫu" rất được. Người mẹ có tấm lòng rộng lớn thì người con sẽ gặp nhiều báo đáp may mắn. Tuy nhiên, viết quá vụng về, nên phơi bày sự ngây ngô. "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" được chọn đăng trên báo, đã là một sự châm chước. Còn trao giải cho "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" thì hơi xem thường độc giả và xem thường thi ca"…

"Mẹ tôi chửi kẻ trộm": Tứ thơ rất hay!

Trả lời phóng viên xoay quanh bài thơ "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" đang gây tranh cãi, nhà thơ Trần Đăng Khoa nói:

"Sáng 9/4, báo Văn nghệ có trao giải cho cuộc thi thơ. Tôi tiếc là vì bận việc gia đình nên đã không có mặt để chúc mừng các tác giả đoạt giải. Sau đó, trên mạng xã hội xuất hiện những ý kiến trái chiều, nói giải thơ quá tệ.

Nhân cớ đó có người lại nói cả ông Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam. Tôi rất ngạc nhiên, vì ông Nguyễn Quang Thiều không liên quan đến giải thưởng này. Ông không ở trong Ban Tổ chức, cũng không làm giám khảo. Chủ tịch Hội đồng Giám khảo là nhà thơ Hữu Thỉnh. Tham gia trong Hội đồng có nhà thơ Nguyễn Bình Phương, tôi và nhà thơ Nguyễn Đức Mậu, thay mặt cho ban Sơ khảo.

Quả thật mà nói, giải này chưa phải đắc địa. Chính tôi là người đề nghị không có giải A, cũng không có giải B, chỉ có giải C và giải khuyến khích thôi. Nhưng rồi bàn luận kỹ lưỡng tôi đồng ý với hội đồng giám khảo. Không có Quả. Thì thôi có Hoa ta mừng hoa, có Nụ ta mừng Nụ. Đây chỉ là kết quả cuộc thi thơ của một tờ báo. Nó cũng phản ánh đúng tình trạng văn chương của chúng ta hiện nay.

Rõ ràng là cuộc thi chưa được như mình mong đợi nhưng nó có quá tồi tệ như dư luận phản đối không? Tôi thấy không phải. Chúng ta quá cực đoan nên có những lời thóa mạ nặng nề. Thực chất cũng không đến mức như thế.

Bài "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" có tứ rất hay. Xưa nay, việc bị mất trộm ở thôn quê xảy ra như cơm bữa. Ngay ở làng quê tôi việc mất trộm gà, trứng gà, xảy ra như cơm bữa. Cứ vài ngày lại nghe người chửi trộm gà.

Ngay trong cuốn tiểu thuyết của Nguyễn Công Hoan, "Bước đường cùng", ở phần đầu sách, ông cũng dẫn nguyên lời chửi mất gà. Lời chửi trộm ở đâu cũng thường rất cay độc: "Con gà ở nhà tao nó là con gà, con gà về nhà mày nó là con thành đanh đỏ mỏ, nó mổ mắt bố mẹ mày, mổ mắt con cháu mày, mổ mắt cả họ hàng nhà mày…"…

Nhưng bà mẹ chửi trộm ở đây rất đặc biệt :

- Cái đứa trộm gà ơi

Ta cầu mong cho ngươi

Nuôi được gà đầy đàn

Lứa này tiếp lứa khác

Có nhiều gà nhất bản

Có nhiều gà nhất mường

Tác giả còn thật thà kể:

Những lần lợn con nhà tôi bị mất

Mẹ tôi chửi:

- Đứa nào trộm lợn nhà tôi

Thì hãy có nhiều lợn

Đàn tiếp đàn núc ních

Lứa tiếp lứa không ngừng

Bán được nhiều tiền nhé!

Ta thấy bà chửi trộm hiện lên rất đẹp, rất nhân văn. Nhà thơ Hữu Thỉnh nói rất đúng: "Lấy ân trả oán thì cái oán sẽ bớt đi. Lấy oán trả oán thì oán càng chồng chất".

Bà:"Cầu mong cho kẻ trộm kia khá giả/ Không bao giờ đến nhà tôi ăn trộm nữa". chính vì có bà mẹ nhân ái như thế mà rồi con gái của bà: "Tôi là đứa con gái dưới mức bình thường/Nhan sắc không bằng đám bạn/ Khéo léo không bằng người ta/ Thế mà có hẳn bốn nhà/Muốn được tôi làm con dâu của họ.".

Vì sao người ta chỉ mong có cô con dâu là con gái bà? Vì đó là con nhà tử tế. Là người có đạo đức. Tứ hay. Rất nhân văn. Cách viết mộc, thật thà. Đúng là cách nghĩ cách nói của đồng bào dân tộc.

Tuy nhiên, về nghệ thuật bài thơ không có gì. Nhưng để mộc thế này lại hiệu quả. Để viết có vần có ngôn ngữ bóng bẩy chả khó gì. Nhưng như thế sẽ mất đi sự chất phác. Cách viết như tác giả là hợp lý: chân mộc.

Bài thơ không vần điệu, ngôn ngữ không đặc biệt nhưng chân thật. Cái hay của bài thơ cũng là ở chỗ đó. Tôi cho rằng, đó là bài thơ hay! Nhưng không toàn bích, nếu toàn bích nó đã giải nhất rồi!"

Về phía nhà văn Khuất Quang Thụy, Tổng biên tập báo Văn Nghệ, trưởng ban tổ chức giải thơ bày tỏ với báo chí rằng, ông ủng hộ và tôn trọng tất cả quyết định của hội đồng chung khảo gồm những nhà thơ, nhà văn uy tín như: nhà thơ Hữu Thỉnh - Chủ tịch hội đồng giám khảo, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Đức Mậu.

Theo nhà văn Khuất Quang Thụy, ban tổ chức "rất trong sáng", còn văn chương thì người yêu người ghét là chuyện bình thường…

Mẹ tôi chửi kẻ trộm

(Tòng Văn Hân)

Những lần gà nhà tôi bị mất

Mẹ tôi chửi:

- Cái đứa trộm gà ơi

Ta cầu mong cho ngươi

Nuôi được gà đầy đàn

Lứa này tiếp lứa khác

Có nhiều gà nhất bản

Có nhiều gà nhất mường!

Những lần lợn con nhà tôi bị mất

Mẹ tôi chửi:

- Đứa nào trộm lợn nhà tôi

Thì hãy có nhiều lợn

Đàn tiếp đàn núc ních

Lứa tiếp lứa không ngừng

Bán được nhiều tiền nhé!

Từ thuở bé đến giờ

Hễ nhà mình mất gà mất lợn

Tôi đều nghe thấy mẹ tôi chửi như thế

Cầu mong cho kẻ trộm kia khá giả

Không bao giờ đến nhà tôi ăn trộm nữa.

Tôi là đứa con gái dưới mức bình thường

Nhan sắc không bằng đám bạn

Khéo léo không bằng người ta

Thế mà có hẳn bốn nhà

Muốn được tôi làm con dâu của họ.