Đêm trước Cách mạng tháng Tám

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công là thắng lợi vĩ đại của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, mở ra bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Từ đây, đất nước, xã hội, dân tộc và con người Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

1. Đầu năm 1945, chiến tranh thế giới lần thứ hai bước vào giai đoạn cuối. Hồng quân Xô Viết liên tiếp giành thắng lợi quyết định trên chiến trường châu Âu, giải phóng một loạt nước và tiến thẳng vào sào huyệt phát xít Đức tại Béc-lin. Ngày 9/5/1945, phát xít Đức đầu hàng vô điều kiện, chiến tranh kết thúc ở châu Âu. Ngày 8/8/1945, Hồng quân Liên Xô tiến công như vũ bão vào quân đội Nhật. Ngày 14/8/1945, phát xít Nhật đầu hàng vô điều kiện, chiến tranh thế giới lần thứ hai kết thúc.

Ở trong nước, trải qua các cuộc diễn tập, đến năm 1945, phong trào cách mạng dâng cao. Ngày 9/3/1945, phát xít Nhật làm cuộc đảo chính hất cẳng Pháp. Ngay trong đêm đó, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương mở rộng quyết định phát động một cao trào cách mạng làm tiền đề cho Tổng khởi nghĩa, thay đổi các hình thức tuyên truyền, cổ động, tổ chức và đấu tranh cho thích hợp.

Tháng 3/1945, Trung ương Đảng ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Tháng 4/1945, Trung ương triệu tập Hội nghị quân sự cách mạng Bắc Kỳ, quyết định nhiều vấn đề quan trọng, thống nhất các lực lượng vũ trang thành Việt Nam giải phóng quân. Ngày 16/4/1945, Tổng bộ Việt Minh ra Chỉ thị tổ chức các Ủy ban Dân tộc giải phóng các cấp và chuẩn bị thành lập Ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam, tức Chính phủ lâm thời cách mạng Việt Nam.

Đầu tháng 5/1945, Bác Hồ từ Cao Bằng về Tuyên Quang, chọn Tân Trào làm căn cứ chỉ đạo cách mạng cả nước và chuẩn bị Đại hội quốc dân. Ngày 4/6/1945, Khu giải phóng Việt Bắc được thành lập, đặt dưới sự lãnh đạo của Ủy ban chỉ huy lâm thời, trở thành căn cứ địa của cả nước. Đầu tháng 8/1945, Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) khẳng định: “Cơ hội rất tốt cho ta giành độc lập đã tới” và quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương; đề ra 3 nguyên tắc bảo đảm tổng khởi nghĩa thắng lợi, đó là: tập trung, thống nhất, kịp thời.

23 giờ ngày 13/8/1945, Ủy ban Khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1 hiệu triệu toàn dân Tổng khởi nghĩa. Ngày 16/8/1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân trào thông qua “10 chính sách lớn của Việt Minh”; thông qua “Lệnh Tổng khởi nghĩa”; quy định Quốc kỳ, Quốc ca; thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Trung ương, tức Chính phủ lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư kêu gọi nhân dân cả nước Tổng khởi nghĩa, trong đó chỉ rõ: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân cả nước đồng loạt vùng dậy, tiến hành Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền.

Chúng ta đã chuẩn bị đầy đủ lực lượng để vùng lên làm một cuộc Tổng khởi nghĩa long trời lở đất, giành chính quyền về tay nhân dân, lập nên nước Việt Nam mới: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - nay là nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Trong qua trình vận động cách mạng tiến tới Tổng khởi nghĩa Tháng Tám, đồng bào cả nước kết đoàn tạo nên sức mạnh vô địch. Trong sự thành công lớn lao đó, có đóng góp quan trọng của đồng bào miền núi, nơi căn cứ chiến khu cách mạng Trung ương Đảng, Chính phủ, Bác Hồ lãnh đạo cuộc Tổng khởi nghĩa.

Trong không khí hào hùng những ngày trước Tổng khởi nghĩa Tháng Tám, chúng ta lại nhớ về cuộc khởi nghĩa Ba Tơ. Cách đây hơn 76 năm, vào ngày 11/3/1945, những người tù cộng sản ở Ba Tơ (huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi) đã đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền, thành lập Đội du kích Ba Tơ - tiền thân của lực lượng vũ trang Quân khu 5.

Các nhà nghiên cứu lịch sử xem cuộc khởi nghĩa này như là “đêm trước của Cách mạng Tháng Tám” ở khu vực Trung Trung bộ.

Hơn 10 năm trước, nhà báo Trần Đăng, từng có dịp được gặp Trung tướng Nguyễn Đôn - 1 trong 17 tay súng từ buổi đầu thành lập Đội du kích Ba Tơ. Ông kể lại: Bây giờ, từ quốc lộ 1 ngược quốc lộ 24 lên thị trấn huyện lỵ Ba Tơ chừng 30 phút đi xe máy nhưng 76 năm trước, một liên lạc viên đã phải “chạy hỏa tốc” suốt đêm để thông báo cho những người tù ở Ba Tơ một tin vô cùng quan trọng: Nhật đảo chính Pháp đêm 9/3/1945. Trung tướng Nguyễn Đôn nói rằng, ông và những người đồng chí đã chờ đợi thời khắc ấy từ khi thực dân Pháp đày lên đây.

Thế là ngay trong chiều 11/3/1945, một cuộc mít tinh do những người cộng sản ở Ba Tơ tổ chức. Sau cuộc mít tinh là quần chúng xông vào chiếm đồn huyện lỵ. Tên quan ba của Pháp, quất ngựa chạy thẳng lên Kon Tum. Chính quyền cách mạng được thành lập, 17 tay súng đứng dưới cờ đỏ sao vàng xin thề “Hy sinh vì Tổ quốc”.

Từ một đội du kích non trẻ ấy nhanh chóng “nhân lên” và gấp rút chuyển về đồng bằng với hàng ngàn thanh niên được tuyển mộ để hình thành nhiều đơn vị quân đội ở hai chiến khu bắc và nam Quảng Ngãi. Chính đội quân này cùng với lực lượng quần chúng đã đứng lên khởi nghĩa vào tháng 8/1945, giành chính quyền về tay nhân dân.

Trưởng thành trong đấu tranh cách mạng, nhiều đội viên du kích Ba Tơ ngày ấy, sau này trở thành những vị tướng lĩnh của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Như Trung tướng Phạm Kiệt, Trung tướng Nguyễn Chánh, Trung tướng Nguyễn Đôn, Trung tướng Trần Quý Hai, Thượng tướng Trần Nam Trung..., mỗi người một nhiệm vụ, một vị trí nhưng tất cả đều là những vị tướng thao lược, góp phần làm nên thắng lợi trong hai cuộc chiến tranh giành độc lập và giữ nước của dân tộc ta thế kỷ 20.