Báo Cứu Quốc - Khởi đầu một hành trình

Số 1 báo Cứu quốc có số lượng bài vở không lớn vì chỉ có bốn trang khổ 30x40 cm, nhưng lượng thông tin rất lớn, chất lượng thông tin rất đáng nể trọng. Trang 1, nửa bên trái ngay trên đầu có bài đăng không có tiêu đề, về hình thức giống như "lời giới thiệu" cùng bạn đọc, nhưng nội dung và cách hành văn người đọc tiếp nhận nó sẽ bị lôi cuốn như một lời hiệu triệu đầy thuyết phục.

Ngay bên dưới là bài "Đội Cứu quốc quân muôn năm!". Nửa bên phải được chia làm hai cột, ngay trên đầu là tiêu đề bài Hợp quần Cứu quốc. Kết thúc trang tại chính giữa là khẩu hiệu chữ in phông to và được đóng khung trang trọng: ĐÁNH PHÁP, ĐUỔI NHẬT.

Chỉ vậy thôi, trang 1 đã chuyển tải nhiều thông tin của một tờ báo đến với bạn đọc. Lời chào của báo cùng bạn đọc nhân dịp ra số đầu tiên thực chất là bản hiệu triệu của Việt Minh, nhưng trong nội dung cũng thể hiện khá hấp dẫn và đầy đủ tôn chỉ, mục đích, nhiệm vụ của báo Cứu quốc.

Bởi vậy, chúng tôi trân trọng in lại toàn văn bài báo đó để có căn cứ vững chắc trong nghiên cứu lịch sử của một tờ báo như báo Cứu quốc.

"Hỡi các giới sĩ, nông, công, thương, binh!

Hỡi các đoàn thể Cứu quốc!

Hỡi toàn thể đồng bào mất nước Việt Nam!

Đã 80 năm, Tổ quốc kính yêu mất quyền độc lập, sa vào vòng nô lệ của giặc Pháp tham tàn.

Đã 80 năm, dân tộc Việt Nam phải mang trên trán vết quốc sỉ nhuốc nhơ mà máu đào của bao nghĩa sĩ anh hùng tới nay chưa rửa sạch.

Giờ đây, quốc sỉ tăng thêm nhục nhã; quốc thù tăng thêm căm hờn. Giờ đây, giang sơn tiêu điều lại thêm giặc Nhật chà đạp, tấm thân trâu ngựa lại thêm một tầng áp bức đọa đày. Nhật khai chiến với quân Anh, Mỹ lôi cuốn xã hội ta vào vòng bom đạn.

Trước cảnh tượng nước mất, nhà tan thê thảm, Cứu quốc - cơ quan cổ động của Việt Nam độc lập đồng minh - ra đời, thống thiết kêu gọi đồng bào mau hợp sức cùng lòng đánh đuổi Pháp - Nhật, rửa nhục cho non sông, đưa Tổ quốc tới bến vinh quang độc lập.

Cứu quốc sẽ giãi bày nỗi lầm than thống khổ của nhân dân.

Cứu quốc sẽ nêu cao ý muốn thiết tha của trăm họ.

Cứu quốc sẽ là người chỉ dẫn trung thành cùng đồng bào tiến bước trên đường giải phóng dân tộc.

Hỡi quốc dân đồng bào!

Cứu quốc nguyện làm tròn nhiệm vụ thiêng liêng của mình. Mong đồng bào yêu nước hãy quan tâm, ủng hộ Cứu quốc về mọi phương diện: hãy kiên quyết tiến lên dưới bóng cờ đỏ sao vàng.

Đánh đổ giặc cướp nước Pháp, Nhật!

Đánh đổ bọn bán nước thân Pháp, thân Nhật.

CQ".

Chữ "mất" trong cụm "đồng bào mất nước Việt Nam" có ý nghĩa rất lớn, vậy mà trong một số bản in trước đã để mất chữ này; đây là một chữ thể hiện rất rõ văn phong và cách “dùng chữ trọng nghĩa" của người làm báo Cứu quốc. Kêu gọi "đồng bào mất nước Việt Nam" mới đúng với hoàn cảnh, mới có ý nghĩa, mới ấn tượng và mới có sức hiệu triệu chứ không "trôi tuột", đơn thuần như "đồng bào nước Việt Nam".

Chúng rối in đậm chữ CQ vừa là đính chính cho đúng nguyên bản, quan trọng hơn thế là để nhấn mạnh cái riêng của báo Cứu quốcvà của các nhà báo cách mạng lúc bấy giờ thường ký tắt bút danh, bút hiệu sau mỗi bài báo. Phong cách này thường ở nhà báo Nguyễn Ái Quốc.

Đọc toàn bài hiệu triệu, người đọc bị cuốn hút bởi giọng văn mạnh mẽ mà uyển chuyển, có vần điệu, đôi chỗ sử dụng lối "biền ngẫu" hết sức thuyết phục trong các bài hịch, bài cáo của cha ông xưa: "Giờ đây, quốc sỉ tăng thêm nhục nhã; quốc thù tăng thêm căm hờn. Giờ đây, giang sơn tiêu điều lại thêm giặc Nhật chà đạp; tấm thân trâu ngựa lại thêm một tầng áp bức đọa đày".

Đọc lời kêu gọi thống thiết của báo Cứu quốc, mục đích, tôn chỉ của báo cũng được trình bày một cách rõ ràng: Cứu quốc "thống thiết kêu gọi đồng bào mau hợp sức cùng lòng đánh đuổi Pháp - Nhật, rửa nhục cho non sông, đưa Tổ quốc đến bến vinh quang độc lập". Nhiệm vụ của báo Cứu quốc được trình bày như một lời hứa trước quốc dân đồng bào nên có thuyết phục cao, đồng thời cũng rất cụ thể, rõ ràng để dễ kiểm chứng khi thực hiện:

"Cứu quốc sẽ giãi bày nỗi lầm than, thống khổ của nhân dân.

Cứu quốc sẽ nêu cao ý muốn thiết tha của trăm họ.

Cứu quốc sẽ là người chỉ dẫn trung thành cùng đồng bào tiến bước trên con đường giải phóng dân tộc".

Một bài báo với hơn hai trăm chữ mà chuyển tải lượng thông tin lớn và giàu sức thuyết phục như vậy thật là mẫu mực cho dạng bài "đặt ở góc trái trang đầu" của báo!

Điểm các tên bài "Hợp quần Cứu quốc", "Đội Cứu quốc quân muôn năm!", "Sóng gió năm châu", "Chiến tranh Thái Bình Dương và tình hình Việt Nam", "Ngọn lửa đấu tranh" với các khẩu hiệu ở các trang 1: Đánh Pháp , đuổi Nhật; trang 3: Việt Nam độc lập;trang 4: Dân chủ, tự do. Có thể thấy rõ ngay từ số đầu, báo Cứu quốc đã bám rất sát tôn chỉ, mục đích và nhiệm vụ của báo.

Đây là một trong những yêu cầu có tính nguyên tắc nghề nghiệp nội tại của bất kỳ tờ báo nào, vì có bám sát tôn chỉ, mục đích và nhiệm vụ của báo mới tạo ra gương mặt ấn tượng với bản sắc riêng trong lòng người đọc. Đó chính là thành công của báo Cứu quốc, tờ báo có sứ mệnh vẻ vang, là cơ quan cổ động của Việt Nam độc lập đồng minh.

Các trang báo từ số ra đầu tiên ngày 25/1/1942 đến số 30, ra ngày 28/8/1945 thể hiện rõ sứ mệnh vẻ vang của báo Cứu quốclà góp phần to lớn vào sự nghiệp đoàn kết rộng rãi của Mặt trận Việt Minh, vì sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, đặc biệt là trong thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.