Cảnh giác với bệnh lao

“Kẻ giết người” thầm lặng

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mặc dù đã đạt được một số thành tựu đáng kể trong công tác chống lao trong thời gian qua, nhưng bệnh lao vẫn là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 2 trong các bệnh nhiễm trùng, với khoảng 1,4 triệu người tử vong trên toàn cầu mỗi năm, trong đó có khoảng 208.000 người chết do lao trong số những người nhiễm HIV.

Đại dịch Covid-19 gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến trình giảm gánh nặng bệnh lao trên toàn cầu. Số ca tử vong do lao trên toàn cầu tăng khoảng 0,2 - 0,4 triệu người chỉ trong năm 2020, nếu các dịch vụ y tế bị gián đoạn, số người mắc lao được phát hiện và điều trị giảm 25 - 50% trong thời gian 3 tháng (so sánh với mức độ phát hiện trước khi xảy ra đại dịch), sẽ có thêm 190.000 ca tử vong do lao được dự báo (tăng 13%), nâng tổng số ca tử vong do lao lên khoảng 1,66 triệu ca trong năm 2020.

BS Nguyễn Viết Nhung, Giám đốc Bệnh viện Phổi trung ương, Chủ nhiệm Chương trình chống lao quốc gia cho biết, Việt Nam hiện vẫn là nước có gánh nặng bệnh lao cao, là một trong 30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất thế giới. Ước tính tại Việt Nam mỗi năm có 170.000 ca mắc mới (báo cáo của WHO năm 2020).

Trong đó, 63% bệnh nhân lao thường, 98% bệnh nhân lao kháng thuốc và gia đình họ đối mặt với những chi phí thảm họa - nghĩa là chi phí cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh lao vượt quá 20% thu nhập hàng năm của cả hộ gia đình. 70% người mắc lao ở trong độ tuổi lao động. Vì vậy, lao thực sự là một vấn đề ảnh hưởng đến kinh tế từng gia đình nói riêng và đất nước nói chung.

Theo BS Nhung, con số tử vong vì lao còn cao hơn nhiều số tử vong do mắc Covid-19 hay do tai nạn giao thông. Những người tử vong do lao chủ yếu do chưa được phát hiện và điều trị kịp thời. Bệnh lao là một bệnh lây nhiễm, tuy nhiên bệnh có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu được chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời.

So với Covid-19, cơ chế lây nhiễm của bệnh lao nguy hiểm hơn nhiều vì vi khuẩn lao có thể lây truyền qua không khí với các hạt mịn có kích thước từ dưới 5 micro mét, lại có khả năng đối phó, thích nghi với những điều kiện khắc nghiệt của môi trường trong thời gian dài. Trong khi đó, Covid-19 chỉ lây khi tiếp xúc với giọt bắn trực tiếp từ người bệnh hoặc bề mặt các đồ vật qua tay tiếp xúc trực tiếp rồi đưa lên miệng mắt mũi.

Bệnh lao là “kẻ giết người thầm lặng”, không ai bị mắc lao mà tử vong ngay, vì thế đừng chủ quan với căn bệnh này. Bệnh lao thường kéo dài âm thầm và phát hiện muộn. Từ khi phát bệnh đến khi tử vong thì đã lây sang rất nhiều người khác. Vì vậy, phát hiện sớm, chủ động truy vết không những cứu sống cho người bệnh mà còn giảm nhanh nguồn lây lan cho cộng đồng và giảm nhanh dịch tễ bệnh lao.

Đặc biệt nguy hiểm với trẻ em

Theo PGS.TS Nguyễn Bình Hòa, Phó Giám đốc Bệnh viện Phổi trung ương, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, số bệnh nhân lao mới phát hiện giảm rõ rệt bắt đầu từ cuối tháng 4/2021 khi Việt Nam bước vào làn sóng dịch thứ tư, giảm một nửa so với giai đoạn đầu năm. Trẻ em cũng không nằm ngoài ảnh hưởng trên.

Đặc biệt, khi trẻ em khi bị nhiễm khuẩn lao thường lây nhiễm vào phổi, sau đó có thể tấn công sang các bộ phận khác của cơ thể như thận, cột sống hoặc não, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe, thậm chí dẫn tới tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Lao ở trẻ em không phải là bệnh hiếm gặp. Hàng năm cứ 100 người mới được phát hiện mắc bệnh lao thì có tới 15 trường hợp là trẻ em. Việc chẩn đoán lao, tìm ra vi khuẩn lao ở trẻ em khó hơn so với người lớn vì triệu chứng lâm sàng thường mờ nhạt nên dễ bị nhầm với các bệnh lý khác.

Ngay cả bản thân trẻ bị lao phổi cũng khó tìm ra vi khuẩn lao vì trẻ chưa hoặc không biết khạc đờm. Đối với lao sơ nhiễm, trẻ có triệu chứng, biểu hiện giống như bệnh viêm đường hô hấp nên rất khó chẩn đoán.

Trẻ bị bệnh lao có thể có biểu hiện của mọi thể lao tương tự như ở người lớn. Tuy nhiên phổ biến nhất là lao sơ nhiễm (lao khởi đầu), lao phổi, lao màng phổi, lao màng não cấp tính và một số thể lao ngoài phổi như lao xương, lao màng bụng, lao hạch, lao ruột... Mỗi thể lao có những biểu hiện khác nhau, xảy ra ở những độ tuổi khác nhau, mức độ nặng thay đổi phụ thuộc vào cơ địa của trẻ, đáp ứng điều trị và lượng vi khuẩn gây bệnh.

Theo các chuyên gia y tế, để phòng bệnh lao ở trẻ em cần tiêm vaccine phòng lao BCG cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Điều trị lao tiềm ẩn rất quan trọng đối với trẻ nhỏ (dưới 2 tuổi), vì trẻ em có nguy cơ phát triển bệnh nghiêm trọng cao nhất (bệnh lao phổi và lao màng não).

Những trẻ em được điều trị lao tiềm ẩn là những trẻ dưới 5 tuổi tiếp xúc hộ gia đình với người bệnh lao phổi, loại trừ mắc lao; trẻ 0-14 tuổi nhiễm HIV được xác định không mắc lao; trẻ 5 -14 tuổi tiếp xúc hộ gia đình với người bệnh lao phổi có xét nghiệm Mantoux hoặc IGRA dương tính và được xác định không mắc lao.

Trong quá trình điều trị lao ở trẻ em, các thuốc chống lao được phối hợp theo phác đồ điều trị. Trẻ cần dùng thuốc đúng liều lượng, đều đặn hàng ngày và đủ thời gian quy định. Bệnh lao trẻ em có thể chữa lành được với hóa trị lao ngắn ngày, kể cả các thể nặng nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng nguyên tắc (uống thuốc đúng, đủ, đều và không được bỏ sót).

THANH MAI