Để nông sản Việt bứt phá

Mặc dù đạt được những kết quả tích cực, song theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan, giá trị xuất khẩu nông sản của Việt Nam còn thiếu bền vững, vẫn mang tính tự phát, chủ yếu do sự năng động của doanh nghiệp kết nối với thị trường nước ngoài để đưa hàng sang, chứ chưa có đề án chiến lược cho từng loại thị trường…

Thực tế cho thấy, từ những ngày đầu năm 2022, hàng nghìn xe container chở nông sản xuất khẩu sang Trung Quốc (chủ yếu là thanh long) bị ách tắc, thiệt hại cho cả nông dân lẫn doanh nghiệp là rất lớn.

Theo các chuyên gia kinh tế, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu chính của nhiều loại trái cây Việt Nam như thanh long, mít, dưa hấu… nhưng tâm lý chung của người dân Việt Nam vẫn coi đây là thị trường dễ tính nên ít chú trọng về tiêu chuẩn chất lượng. Tuy nhiên, chính thị trường dễ tính Trung Quốc thời gian gần đây cũng liên tục nâng cao các tiêu chuẩn và kiểm soát chặt chẽ chất lượng hàng hóa nhập khẩu bằng việc siết chặt nhập khẩu biên mậu và chỉ chấp nhận sản phẩm có đăng ký mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói…

Thực tế, theo ông Lê Thanh Hòa - Phó Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (BộNN&PTNT), nông sản và các loại trái cây của Việt Nam đang có nhiều cơ hội tiếp cận thị trường thế giới thông qua hàng loạt hiệp định thương mại tự do. Song cũng đối mặt với rất nhiều thách thức từ các quy định về an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật ngày càng chặt chẽ; những rủi ro thiên tai và dịch bệnh… Để tiến xa một cách bền vững, cả nông dân và doanh nghiệp phải nâng cao năng lực và nhận thức trong việc nắm bắt các quy định về kỹ thuật và yêu cầu về kiểm dịch động thực vật của thị trường.

Ngoài ra, thời gian vừa qua, các quy định về mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật của EU đã thay đổi và cập nhật thường xuyên. Trước những thay đổi này đòi hỏi các doanh nghiệp cần cập nhật kiến thức để đáp ứng với những yêu cầu từ EU.

Ông Lê Thanh Tùng - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt thông tin, trong quý I/2022, dự báo sản lượng trái cây khu vực phía Nam đạt gần 1,4 triệu tấn, ngoài thanh long còn có lượng lớn các loại chuối, xoài, mít, bưởi có sản lượng lớn cần tiêu thụ. Thị trường chính vẫn là Trung Quốc, song dịch Covid -19 vẫn diễn biến phức tạp sẽ ảnh hưởng tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Trong khi đó, yêu cầu chất lượng, truy xuất nguồn gốc của các thị trường xuất khẩu ngày càng cao, đặc biệt thị trường Trung Quốc có thể tăng biện pháp kiểm dịch bệnh, làm chậm tiến độ xuất khẩu, rất có thể tiếp tục xảy ra ùn ứ tại cửa khẩu. Trong khi đó năng lực chế biến trái cây trong nước còn hạn chế, chủ yếu xuất khẩu trái tươi, nếu ách tắc sẽ rất khó tiêu thụ hết.

Cùng băn khoăn ấy, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, khi gặp ách tắc sang Trung Quốc, phần lớn nông sản chỉ có thể quay đầu về tiêu thụ nội địa chứ không thể chuyển hướng tiếp tục sang các thị trường khác do không đáp ứng được tiêu chuẩn. Điều này phản ánh thực trạng nông dân đổ xô trồng theo số lượng và chưa chú trọng đến các tiêu chuẩn mang tính phổ biến của thị trường toàn cầu và công nghệ bảo quản sau thu hoạch còn hạn chế.

Theo các chuyên gia kinh tế, nguyên nhân của tình trạng trên là do sản xuất và tiêu thụ nông sản còn bị động, nhiều loại nông sản cung vượt cầu dẫn đến rớt giá, khả năng tiêu thụ của thị trường nội địa thực chất rất lớn nhưng chưa được khai thác hiệu quả. Mặt khác, còn có nguyên nhân từ việc canh tác nhỏ lẻ, thiếu liên kết. Việc tham gia các hợp tác xã hay các chuỗi liên kết cũng hạn chế tình trạng sản xuất vượt quy hoạch dẫn đến dư thừa sản lượng, phải giải cứu.

Vì vậy, để nông sản Việt Nam phải được đặt hàng chứ không phải chờ đợi để giải cứu, sản xuất nông nghiệp và xuất khẩu nông sản phải nhanh chóng thích ứng với các quy luật chung về cung – cầu cũng như tiêu chuẩn chất lượng mới có thể khai thác hiệu quả các thị trường một cách bền vững.

Hải Đăng