'Pháo đài' Nga trước thử thách lớn
Kể từ năm 2014, khi Mỹ và các đồng minh phương Tây áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Moscow sau khi Nga sáp nhập Crimea, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã cố gắng xây dựng một nền kinh tế có khả năng chịu đựng các “hình phạt” khắc nghiệt hơn nhiều.
Kích hoạt “pháo đài”
Trong tuần này, Liên minh châu Âu (EU) đã công bố một số biện pháp trừng phạt sau khi Nga mở “chiến dịch quân sự đặc biệt” tại miền Đông Ukraine. Các hình phạt nhắm vào trung tâm của hệ thống tài chính Nga và sẽ đặt “nền kinh tế pháo đài" của nước này vào vòng thử thách.
Trước đó, lo sợ về những gì các lệnh trừng phạt có thể gây ra đã khiến chứng khoán Nga giảm 33% ngay hôm 24/2. Ngay sau đó, Nga đã phục hồi một số khoản lỗ đó, nhưng đồng rúp tiếp tục giao dịch gần mức thấp kỷ lục so với đồng USD và đồng Euro.
Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, nền kinh tế trị giá 1,5 nghìn tỷ USD của Nga là nền kinh tế lớn thứ 11 thế giới. Kể từ năm 2014, tổng sản phẩm quốc nội của Nga hầu như không tăng trưởng. Giá trị của đồng rúp cũng sụt giảm, làm giảm 800 tỷ USD giá trị của nền kinh tế Nga. Trong cùng thời gian, Moscow đã cố gắng đưa nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ của mình ra khỏi tầm kiểm soát của đồng USD, hạn chế chi tiêu của chính phủ và dự trữ ngoại tệ.
Các nhà hoạch định kinh tế của Tổng thống Putin đã tìm cách thúc đẩy sản xuất một số mặt hàng trong nước bằng cách chặn các sản phẩm tương tự từ nước ngoài. Trong khi đó, Moscow đã tích lũy được kho dự trữ quốc tế trị giá 630 tỷ USD - một khoản tiền khổng lồ so với hầu hết các quốc gia khác.
Ông David Lubin, nhà kinh tế học của Citi và cộng sự tại Chatham House, cho biết, "kinh tế học pháo đài" yêu cầu có nguồn dự trữ ngoại tệ lớn có thể được chi tiêu nếu các lệnh trừng phạt có hiệu lực. “Nga đã theo đuổi mô hình này”, ông Lubin nói.
Trên thực tế, một số tiền dự trữ đã được triển khai. Ngân hàng Trung ương Nga hôm 24/2 cho biết, họ đã can thiệp vào thị trường tiền tệ để hỗ trợ đồng rúp. Ngay trong ngày hôm sau, họ đã tăng nguồn tiền cho các máy ATM để đáp ứng nhu cầu tiền mặt ngày càng lớn của người dân.
Tuy nhiên, trong khi xây dựng kho vũ khí quân sự, chiến lược khắc khổ của Tổng thống Putin cũng đã hạn chế tăng trưởng kinh tế, đầu tư và năng suất, đồng thời ưu tiên các công ty nhà nước hơn doanh nghiệp tư nhân. Thu nhập trung bình của người Nga gần đây nhất đã giảm xuống mức bằng thời gian đầu những năm 2010, trong khi đầu tư trực tiếp nước ngoài mới ở mức tối thiểu. Nga cũng đã thất bại trong việc đa dạng hóa dầu và khí đốt, điều này khiến Nga chịu nhiều tác động từ sự biến động của giá hàng hóa toàn cầu.
Siết chặt trừng phạt
Sau khi quân đội Nga triển khai “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở Ukraine, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã công bố các biện pháp trừng phạt nhằm gây thiệt hại cho nền kinh tế Nga. Các biện pháp trừng phạt của Mỹ nhằm vào hai tổ chức tài chính lớn nhất của Nga là Sberbank và VTB, đồng thời ngăn các tổ chức này xử lý các khoản thanh toán thông qua hệ thống tài chính của Mỹ. Các công ty nhà nước của Nga sẽ không được phép huy động vốn thông qua các thị trường Mỹ. Các biện pháp trừng phạt bao gồm gần 80% tài sản ngân hàng ở Nga. Mỹ cũng đang cố gắng ngăn cản các công ty quân sự và công nghiệp của Nga bằng cách ngăn họ mua công nghệ quan trọng như chip máy tính tiên tiến.
Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh, Nhật Bản, Australia và các quốc gia khác đã công bố các biện pháp trừng phạt của riêng họ đối với các công ty và cá nhân nước Nga. Hơn thế nữa, Mỹ, Anh và EU đã đi xa hơn khi trừng phạt cá nhân Tổng thống Putin.
Phương Tây còn siết chặt trừng phạt một lần nữa khi quyết định loại bỏ một số ngân hàng Nga khỏi SWIFT, một hệ thống nhắn tin bảo mật cao kết nối hàng nghìn tổ chức tài chính trên khắp thế giới. EU cho biết, họ cũng sẽ thực hiện các bước để ngăn Ngân hàng Trung ương Nga triển khai dự trữ quốc tế của mình để tăng giá đồng rúp. Bà Ursula von der Leyen, Chủ tịch Ủy ban châu Âu, khẳng định, các biện pháp này sẽ "làm tê liệt tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga".
“Gói trừng phạt có quy mô lớn chưa từng có, ngay cả trước khi các biện pháp được công bố hôm thứ Bảy”, bà Iikka Korhonen, người đứng đầu Viện nghiên cứu các nền kinh tế mới nổi của Ngân hàng Phần Lan và là chuyên gia về hệ thống tài chính ngân hàng của Nga nói.
Tuy nhiên, Nga vẫn đang chuẩn bị mọi phương án cho nền kinh tế của mình vào thời điểm này, giá dầu toàn cầu ở mức 100 USD/thùng đang mang lại nguồn thu khổng lồ cho Nga. "Họ có thể xoay sở trong một thời gian. Nhưng điều này càng kéo dài thì tốc độ tăng trưởng sẽ chậm lại", bà Korhonen nói.
Tác động qua lại
Các nước phương Tây đã tìm cách trừng phạt Moscow vì một cuộc xung đột không gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế của họ. Nhưng sẽ là một sự tổn hại lớn nếu Nga cắt giảm nguồn cung khí đốt tới châu Âu. Nếu lượng xuất khẩu dầu thô của Nga giảm, nó cũng sẽ kéo theo việc tăng giá dầu và xăng trong bối cảnh giá khí đốt tự nhiên đã đang rất cao ở châu Âu.
SWIFT sẽ chỉ là một công cụ đặc biệt “cùn”, bởi việc hoàn toàn loại bỏ Nga khỏi hệ thống này bên cạnh tác dụng khiến các tổ chức tài chính Nga khó khăn hơn trong việc gửi tiền vào hoặc ra khỏi đất nước, gây ra cú sốc bất ngờ cho các công ty Nga, nó còn gây khó khăn cho các khách hàng từ nước ngoài, đặc biệt là những đối tác nhập khẩu dầu và khí đốt bằng đồng USD.
Biện pháp này chỉ có thể nhắm mục tiêu vào một số ngân hàng nhất định của Nga có thể cho phép thanh toán được thực hiện để đổi lấy dầu và khí đốt của Nga. Một số người dự đoán, với việc quân đội Nga tiến vào thủ đô Kyev, phương Tây nên sẵn sàng trả một cái giá cao về kinh tế.
Tối 3/3 (giờ địa phương), phái đoàn Nga và Ukraine đã kết thúc vòng đàm phán thứ 2 ở khu vực biên giới Ba Lan - Belarus. Cuộc hòa đàm giữa hai quốc gia vẫn chưa đạt được một thỏa thuận đình chiến hoặc chấm dứt “chiến dịch quân sự đặc biệt” hiện nay. Tuy nhiên, hai bên đã có những tiến triển liên quan tới vấn đề nhân đạo. Hai quốc gia đã nhất trí về việc mở hành lang nhân đạo an toàn để người dân Ukraine sơ tán khỏi các thành phố.