Tôn tạo di tích đền Trấn Vũ: Phù hợp giá trị truyền thống
Theo nhận định của nhiều chuyên gia văn hóa, cụm di tích đền Trấn Vũ - chùa Cự Linh (phường Thạch Bàn, quận Long Biên, Hà Nội) cần được đầu tư tu bổ và điều chỉnh các hạng mục cho phù hợp với công năng, kiến trúc. Tuy nhiên bố cục tổng thể cần chặt chẽ, thỏa mãn về mặt thị giác.
Những giá trị đặc biệt
Cụm di tích đền Trấn Vũ gồm có Đền Trấn Vũ và chùa Cự Linh. Do lịch sử, chùa Cự Linh cũ đã đổ nát, không còn, hiện chỉ còn một số di vật như bia đá, tháp mộ, tượng thờ… Chùa Cự Linh ngày nay là chùa được phục dựng.
Di tích đền Trấn Vũ với những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật được lưu giữ qua các di vật, di sản quý báu, đã được Nhà nước xếp hạng là Di tích kiến trúc - nghệ thuật Quốc gia năm 1990.
TS Nguyễn Doãn Minh - cán bộ Viện Nghiên cứu Kinh thành cho rằng, việc đầu tư tu bổ, tôn tạo và điều chỉnh các hạng mục cho phù hợp với công năng, kiến trúc cụm di tích đền Trấn Vũ - chùa Cự Linh là cần thiết. Tuy nhiên, bố cục tổng thể cũng như công năng các hạng mục cần chặt chẽ, thỏa mãn về mặt thị giác khi cùng đặt trên một bình đồ.
Trong đền có pho tượng đồng Huyền Thiên Trấn Vũ, được Nhà nước công nhận là Bảo vật Quốc gia năm 2015. Đây là pho tượng cổ bằng đồng nặng khoảng 4 tấn, được đúc liền khối từ thế kỷ XVII - XVIII, được các nhà khoa học đánh giá cao bởi nghệ thuật tạo tác tượng và nghệ thuật đúc đồng đỉnh cao của cha ông ta trong thời kỳ đó. Nơi đây còn lưu giữ hơn 20 đạo sắc phong có niên đại từ năm 1740 đến 1940, được UBND TP Hà Nội công nhận là tài liệu lưu trữ quý, hiếm. Nghi lễ Kéo co ngồi đền Trấn Vũ đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2014.
Theo hồ sơ đề nghị của Việt Nam, UNESCO ghi danh Nghi lễ và trò chơi Kéo co là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại cho 4 tỉnh: Lào Cai, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hà Nội, trong đó có Nghi lễ Kéo co ngồi đền Trấn Vũ (phường Thạch Bàn, quận Long Biên, Hà Nội) được các cơ quan quản lý văn hoá, đặc biệt là UNESCO đã triển khai tổ chức giao lưu với các nước trên thế giới, được đông đảo bạn bè quốc tế quan tâm, về thăm và dự lễ hội.
Tôn tạo để lưu giữ và phát huy
Đối với di tích này, nhiều nhà khoa học đã khẳng định giá trị văn hóa - lịch sử của khu di tích. Đồng thời đưa ra các ý kiến làm cơ sở khoa học, định hướng cho việc tu bổ, tôn tạo cụm di tích đền Trấn Vũ - chùa Cự Linh giai đoạn 2020-2025 theo nguyện vọng của cộng đồng người dân nơi đây.
Theo PGS.TS Bùi Xuân Đính - Hội Văn nghệ Dân gian, chùa Cự Linh trong khuôn viên cụm di tích đền Trấn Vũ hiện nay không mang phong cách chùa Việt ở Bắc Bộ nên không ăn nhập với khuôn viên của đền - chùa gốc và sinh hoạt truyền thống.
“Cần quy hoạch và dựng lại chùa cũng như tu bổ lại đền, để tạo thành một chỉnh thể hài hòa, phù hợp với truyền thống. Đền Trấn Vũ có tượng Huyền Thiên Trấn Vũ là Báu vật quốc gia, hiện còn là nơi diễn ra tục kéo co ngồi - Di sản thế giới. Vì vậy, khi chùa Cự Linh được quy hoạch, tu bổ khang trang, đúng phong cách chùa Việt ở Bắc Bộ cần xếp hạng thành cụm Di tích đặc biệt cấp quốc gia để có hướng và cơ sở pháp lý phục vụ công tác bảo tồn, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, nhất là về du lịch” - ông Đính nói.
TS Phạm Quốc Quân - nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia cũng cho rằng, nên đưa chùa Cự Linh là thành phần của cụm di tích đền Trấn Vũ và chùa Cự Linh. Lý do là hồ sơ đề nghị Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) công nhận di tích quốc gia năm 1990 đã không đưa chùa Cự Linh như một thành phần của cụm di tích đền - chùa. Lý do khách quan, rất có thể những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể chưa cho phép đưa chùa Cự Linh vào hồ sơ khi dấu tích trên mặt đất về một ngôi chùa cổ Cự Linh còn mờ nhạt và những khảo sát, điều tra hồi cố và thực địa khi đó còn chưa được đầu tư kỹ lưỡng.
Cũng theo TS Phạm Quốc Quân, chùa Cự Linh trở thành một thành phần của di tích quốc gia là ước nguyện của cộng đồng, là mong muốn của địa phương và các nhà nghiên cứu, để cụm di tích đền – chùa này ngày càng phát huy hiệu quả.
Theo nhận định của nhiều nhà khoa học, và những chuyên gia văn hóa, cụm di tích đền Trấn Vũ - chùa Cự Linh cần được tu bổ, tôn tạo để bảo vệ và phát huy giá trị cụm di tích này, hướng tới xây dựng khu di tích tín ngưỡng văn hóa tâm linh đặc sắc vùng ven kinh đô Thăng Long Hà Nội, gắn với phát triển du lịch.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, do nhận thức tách bạch giữa đền và chùa trong thời gian qua, nên việc tôn tạo, xây dựng chùa và điện Mẫu Cự Linh khá lộn xộn. Cần quy hoạch lại thành một hệ thống di tích thống nhất, có không gian để tổ chức lễ hội, hoạt động tín ngưỡng, cũng như mở tuyến du lịch cho khách tham quan. Hướng tới xây dựng khu di tích tín ngưỡng văn hóa tâm linh đặc sắc vùng ven kinh đô Thăng Long Hà Nội.