Trầm cảm sau sinh: Cần sự đồng hành của gia đình

Bệnh nhân T.T.B.T. (nữ, 21 tuổi, quê Quảng Bình) có bầu khi đang là sinh viên năm thứ 3 tại một trường đại học ở Quảng Bình, sau đó tạm nghỉ để lập gia đình và sinh con. Do có thai trong quá trình đang học và chưa cưới nên T. khá căng thẳng. Người bệnh sinh con thuận lợi, được mẹ ruột chăm sóc và kinh tế gia đình ổn định. Tuy nhiên, người chồng ít thể hiện quan tâm, không hay chia sẻ và tâm sự.

Sau khi sinh con được 13 ngày, chị T. có biểu hiện đêm ngủ kém, ngủ được tầm 3-4 giờ/đêm, hay thức giấc giữa đêm, sáng dậy sớm, luôn cảm giác mệt mỏi, thiếu năng lượng, ít nói chuyện với mọi người hơn trước, hay ngồi 1 mình, vẻ mặt buồn rầu, khóc lóc. Đồng thời, T. ăn uống kém ngon miệng, hay suy nghĩ tiêu cực, bi quan. Dấu hiệu trầm trọng hơn là người bệnh không để tâm tới việc chăm sóc con, không thể hiện tình cảm với con, cảm giác khó chịu khi nghe tiếng con khóc.

Đỉnh điểm, T. dùng dao rạch bụng để tự sát, được người nhà phát hiện đưa vào bệnh viện khâu vết thương sau đó chuyển tới Khoa Tâm thần điều trị tiếp. Sau quá trình điều trị, bệnh nhân giảm triệu chứng, hợp tác với người thân hơn. Tuy nhiên, khi về nhà, bệnh nhân lại xuất hiện la hét, cáu gắt với mọi người, chống đối không chịu uống thuốc và được người nhà đưa tới khám và điều trị tại Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai. Tại đây, các bác sĩ kết luận T. bị rối loạn hành vi và tâm thần nặng kết hợp với thời kỳ sinh đẻ với trầm cảm chiếm ưu thế có hành vi tự sát.

Trường hợp của T. chỉ là một trong số nhiều ca bệnh được các bác sĩ tại Viện Sức khỏe tâm thần điều trị thời gian qua. PGS. TS Nguyễn Văn Tuấn - Viện trưởng chia sẻ: “Trong năm 2021, Viện tiếp nhận khoảng 27 sản phụ có biểu hiện bị rối loạn tâm thần sau sinh trong đó có nhiều ca có ý tưởng tự sát”.

Đáng lo ngại hơn, người dân gặp vấn đề về tâm lý đang có xu hướng gia tăng trong thời gian gần đây, trong đó bao gồm cả trầm cảm sau sinh. Thông tin từ Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, tỷ lệ bệnh nhân tới khám tại Viện gia tăng gấp đôi so với đợt dịch. Trước đây, trung bình một ngày có khoảng 150 bệnh nhân đến khám/ngày, nhưng hiện nay con số này là khoảng 250-300 bệnh nhân/ngày, trong đó liên quan đến trầm cảm khoảng 20-30%, bao gồm cả trầm cảm sau sinh.

Thế nhưng, theo các chuyên gia y tế, đây có thể mới chỉ là bề nổi của tảng băng chìm. Theo ước tính, gần 50% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh không được chẩn đoán bởi chuyên gia y tế. Ông Tuấn đánh giá: “Bên cạnh những trường hợp nặng nề được gia đình đưa tới viện, còn rất nhiều trường hợp sản phụ có biểu hiện nhẹ hoặc không chia sẻ, cố tình giấu bệnh dẫn tới tình trạng nặng nề hơn hoặc có trường hợp biểu hiện bằng triệu chứng khác như mệt mỏi, mất ngủ, tức ngực, không đến viện mà đi khám chuyên khoa về thần kinh, tim mạch nên không tìm ra được căn nguyên để điều trị”.

Trầm cảm sau sinh là tình trạng người phụ nữ bị rối loạn cảm xúc, hay có suy nghĩ tiêu cực, mệt mỏi, buồn chán và lo lắng về nhiều vấn đề trong cuộc sống. Bệnh lý này có thể ở mức nhẹ, vừa hoặc nặng, tự khỏi hoặc thậm chí sẽ không thể tự hết nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời.

Ở giai đoạn sớm, phụ nữ trầm cảm sau sinh có khí sắc giảm, cảm xúc thay đổi, buồn rầu, dễ cáu, dễ khóc…; Giảm sở thích hứng thú, giảm các mối quan hệ gia đình; Rối loạn giấc ngủ, rối loạn ăn uống; Giảm tập trung chú ý, trí nhớ; Các triệu chứng cơ thể: Đau đầu, đau bụng, ngực...

Ở giai đoạn toàn phát, bà mẹ có khí sắc trầm tăng hơn; Mất quan tâm thích thú, bi quan chán nản; Buồn bã, mặc cảm, tự ti, tội lỗi, đau khổ...; Khó khăn trong việc ra quyết định, không muốn giao tiếp với mọi người; Khó khăn trong việc chăm sóc con, tạo mối quan hệ mẹ - con, xa lánh người thân...; Lo lắng quá mức tới sức khỏe của con. Sản phụ cũng gặp các triệu chứng cơ thể, rối loạn thần kinh thực vật hoặc rối loạn hành vi: Bồn chồn, bất an, ý tưởng hành vi tự sát.

Tiến sĩ Vũ Thy Cầm - Trưởng phòng Tâm lý lâm sàng, Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai lý giải, sự xuất hiện em bé và những thay đổi hormon ảnh hưởng cảm xúc của phụ nữ trong thai kì. Phụ nữ có thể xuất hiện các trạng thái cảm xúc ngạc nhiên, vui sướng, giận dữ, sợ hãi, yêu thương, buồn chán… Trầm cảm sau sinh khởi phát trong vòng 4 tuần đầu sau sinh. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cũng như các chuyên gia sức khỏe cho rằng, trầm cảm sau sinh có thể khởi phát ở bất kỳ thời điểm nào trong vòng 1 năm đầu sau sinh.

Bác sĩ Cầm cho biết thêm, tất cả phụ nữ đều có nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh đặc biệt ở những người có nguy cơ cao (đã từng bị trầm cảm, gia đình có người trầm cảm hay các bệnh tâm thần khác hay những vấn đề tâm lý khác). Có những sản phụ cả 3 lần sinh con đều bị trầm cảm.

Theo các chuyên gia, người phụ nữ sau sinh cần học cách thư giãn, giải tỏa căng thẳng mệt mỏi. Người mẹ không nên áp đặt bản thân làm những việc quá sức, không nên quá kỳ vọng để trở thành người mẹ hoàn hảo, cố gắng ngủ đủ giấc, tranh thủ nghỉ ngơi khi con đang ngủ, dành thời gian chăm sóc bản thân, gặp gỡ bạn bè người thân. Khi có dấu hiệu trầm cảm cần được khám sớm tại chuyên khoa tâm thần, tránh để đến khi tình trạng bệnh quá nặng gây khó khăn trong điều trị.

“80% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh sẽ hồi phục hoàn toàn nếu được quan tâm đúng mức. Sự đồng hành của gia đình với phụ nữ sau sinh rất quan trọng để hỗ trợ về mặt tâm lý kịp thời. Gia đình nên dành thời gian quan tâm chăm sóc người phụ nữ sau sinh, đặc biệt là người chồng cần phải luôn luôn lắng nghe cảm thông và tạo điều kiện cho người vợ có thời gian thư giãn, nghỉ ngơi, chế độ dinh dưỡng hợp lý” - Tiến sĩ Vũ Thy Cầm - Trưởng phòng Tâm lý lâm sàng, Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai.

Đức Trân