Rừng phòng hộ ở Nghệ An: Quản lý chồng chéo, khó xử lý
Hơn 20 năm trước, hàng trăm hộ dân tại huyện Quỳnh Lưu, thị xã Hoàng Mai (Nghệ An) được Nhà nước giao đất lâm nghiệp theo Nghị định 02, nhằm phát triển rừng. Năm 2007, Ban quản lý rừng phòng hộ Bắc Nghệ An được thành lập, đồng nghĩa với hàng nghìn héc ta đất đã giao cho người dân được quy hoạch vào rừng phòng hộ, dẫn đến những bất cập, tồn tại đến nay vẫn chưa có lời giải.
Mía, sắn, trang trại trong rừng phòng hộ
Chuyện thật như đùa nói trên đang tồn tại hàng chục năm qua tại rừng phòng hộ (RPH) ở thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu. Dù là RPH nhưng tại đây ngoài việc chặt phá rừng, trồng cây nông nghiệp, xây dựng trang trại, người dân còn xây dựng nhà kiên cố…
Dẫn đến, hiện nay trong RPH xuất hiện hàng trăm héc ta dứa, sắn và mía. Việc tự ý chặt phá rừng rồi tự ý thay mới cây trồng đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái đầu nguồn.
Đơn cử như tại xã Tân Thắng (huyện Quỳnh Lưu), đất của địa phương này chủ yếu là RPH. Tuy nhiên, qua thực tế, tại những vị trí được xem là RPH thì lại là bạt ngàn dứa và mía, tuyệt nhiên không có cây lớn nào.
Theo ông Đậu Ngọc Cần (75 tuổi) trú xóm 4, xã Quỳnh Tân, huyện Quỳnh Lưu cho biết, những năm đầu thập niên 90, sau khi Nhà nước có chủ trương giao đất, giao rừng theo Nghị định 02, bản thân ông đang là giáo viên nhưng xin nghỉ rồi tiên phong nhận đất, nhận rừng. Năm 1996, ông được cấp lâm bạ với hàng chục héc ta, có thời hạn 50 năm để sản xuất.
“Tôi không hề hay biết, khu vực gia đình đang ở thuộc quy hoạch của RPH vì thời điểm ấy, những vị trí này chưa quy hoạch RPH. Thậm chí, năm 2011, gia đình tôi còn được chính quyền huyện trao chứng nhận đạt tiêu chí kinh tế trang trại” - ông Cần cho biết thêm.
Không chỉ trồng cây nông nghiệp, mà tại đây nhiều gia đình còn làm trang trại, xây dựng nhà cửa ngay trong khu vực RPH. Như gia đình ông Vũ Văn Toàn ở phường Quỳnh Xuân (thị xã Hoàng Mai), lên mua đất để làm trang trại ở đây từ năm 2016, sau đó ông Toàn xây dựng trang trại lợn. Dù cơ quan có thẩm quyền đã ra văn bản xử phạt, nhưng hơn 6 năm nay, trang trại này vẫn chăn nuôi bình thường.
Theo Ban Quản lý RPH Bắc Nghệ An, ngoài nhà ở của người dân còn có nhà xưởng, lò than, lò gạch…. Cụ thể, tại địa bàn thị xã Hoàng Mai, có 16 trang trại, 1 lò than, 1 nhà xưởng và 1 lò gạch quy mô lớn xây dựng trong RPH. Tại xã Quỳnh Tân, không chỉ có ông Toàn, ông Cần mà có tới gần nửa thôn 4 với khoảng 70 hộ dân hiện đang lọt thỏm giữa RPH.
Còn tại huyện Quỳnh Lưu, có 19 trang trại lớn nhỏ xây dựng trong RPH. Gọi là những trang trại, những ngôi nhà xây dựng trong RPH, nhưng trên thực tế, hầu hết ở những khu vực này hiện nay đều không có rừng. Xung quanh đó phần lớn là những cánh đồng dứa, mía mà người dân canh tác lâu nay.
Đó là chưa kể những diện tích rừng người dân tự trồng sau khi đã khai thác tận thu rừng trồng của các dự án nhà nước trước đây như 372, 661, KFW4… Khi đến kỳ khai thác, hầu hết các hộ dân nhận khoán tự ý khai thác trắng mà không xây dựng phương án khai thác tận thu, hồ sơ thiết kế theo quy định.
Chẳng lẽ chỉ do “lịch sử để lại”?
Ông Trần Văn Sơn - Trưởng Ban Quản lý RPH Bắc Nghệ An thừa nhận tình trạng người dân tự ý ồ ạt khai thác rừng để trồng cây nông nghiệp, xây dựng trang trại, nhà cửa… trong RPH. Tuy nhiên, theo ông Sơn để xảy ra những việc này đều do lịch sử để lại. Cụ thể, khi thành lập Ban Quản lý RPH năm 2007, cơ quan có thẩm quyền đã không đền bù để thu hồi đất đã bàn giao cho người dân trước đó.
Theo đó, trong số hơn 4.800ha quy hoạch RPH có tới gần 2.000ha trước đây đã được Nhà nước lập hồ sơ cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu đất theo Nghị định 163, giao đất lâm nghiệp theo Nghị định 02, giao đất theo Quyết định 184 cho người dân.
Trong khi đó, riêng Ban Quản lý RPH Bắc Nghệ An đã thành lập 15 năm, nhưng đến nay vẫn chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chưa được đóng mốc ranh giới RPH ngoài thực địa nên công tác quản lý bảo vệ rừng gặp nhiều khó khăn.
Cũng theo ông Sơn, hiện có khoảng 2.000ha đất rừng giao cho người dân vẫn chưa thu hồi được. Trong khi đó, Ban Quản lý RPH Bắc Nghệ An là đơn vị được Nhà nước giao quản lý, bảo vệ và đồng thời chịu trách nhiệm trước pháp luật về mặt quản lý, bảo vệ, phát triển và sử dụng diện tích rừng này. Vì thế có sự chồng chéo, cũng có thể hiểu là một rừng nhưng có 2 chủ.
Trong khi đó, ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Nghệ An cũng cho biết, lực lượng chức năng đang rất bế tắc, trước tình trạng RPH ở Quỳnh Lưu và Hoàng Mai bị người dân tự ý khai thác. Ông Tuấn cũng cho rằng, do “lịch sử để lại” nên hiện nay không thể xử lý được hành vi phá RPH của người dân.
Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc Nghệ An được giao quản lý hơn 4.800ha đất rừng phòng hộ trên địa bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu. Trong số này hiện chỉ còn 780ha rừng tự nhiên, 830ha đất chưa có rừng. Số còn lại là diện tích của rừng trồng. Trong đó, khoảng 260ha đang trồng các loại cây nông nghiệp, mà chủ yếu là dứa, mía, sắn… và hơn 46ha còn lại là rừng nghèo sau khai thác kiệt. Đặc biệt tại đây hiện không còn rừng nguyên sinh.