Châu Âu đối mặt khủng hoảng than đá
Khi phải đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ do ảnh hưởng từ xung đột ở Ukraine, các quốc gia châu Âu đã phải “chạy đua” để dự trữ khí đốt trước mùa đông. Nhưng một loại nhiên liệu khác cũng có thể sớm bị thiếu hụt, đó chính là than đá.
Nguy cơ “rình rập”
Mặc dù than đá đã bị gạt bỏ khỏi chính sách năng lượng của Liên minh châu Âu (EU) như là một cách cắt giảm lượng khí thải, nhưng mức tiêu thụ vẫn đang gia tăng do một số quốc gia, trong đó có Đức, Áo, Pháp và Hà Lan, đã khởi động lại các nhà máy đốt than cũ hoặc tăng công suất hiện có để tiết kiệm khí đốt.
Để giải "bài toán" năng lượng trước khi mùa đông đến, mục tiêu của các quốc gia châu Âu là giảm mức tiêu thụ khí đốt hiện nay, đưa lượng khí đốt tiết kiệm được vào kho dự trữ. Đây cũng là lý do Hà Lan đã sửa đổi luật, cho phép các nhà máy nhiệt điện than hoạt động hết công suất cho đến cuối năm 2023. Pháp và Áo cũng đều có kế hoạch mở lại các cơ sở sản xuất điện từ than đá để bù đắp nguồn khí đốt thâm hụt từ Nga.
Vấn đề là EU sẽ sớm phải “chia tay” nhà cung cấp than đá lớn nhất của mình khi khối này áp lệnh trừng phạt đối với nguyên liệu than của Nga hồi tháng 4 và cấm nhập khẩu thêm bắt đầu từ ngày 10/8. Điều đó có nghĩa là 2 triệu tấn than mà EU dự kiến nhận từ Nga trong tháng này sẽ là chuyến hàng cuối cùng, nhà phân tích Alex Thackrah tại công ty tư vấn thị trường Argus Media cho biết.
“Thêm vào đó là những thách thức nghiêm trọng về hậu cần trong việc tìm nguồn cung ứng và vận chuyển nhiên liệu thay thế. Chắc chắn sẽ là một bài toán khó để có đủ than trong mùa đông này" - ông Thackrah nói.
Ông Thackrah cũng cho biết, Indonesia, Nam Phi và Colombia đều là những nhà cung cấp tiềm năng, nhưng các nước EU sẽ phải đối mặt với mức giá cực cao do loại than có nhiệt lượng đặc biệt cao thường được sử dụng trong khối. Giá than tại sàn API2 Rotterdam - tiêu chuẩn của châu Âu - đạt mức 380 USD/tấn trong tuần này, tăng gấp bốn lần so với cùng kỳ năm ngoái.
Nhà phân tích Mark Nugent của công ty môi giới tàu biển Braemar, cho biết, EU cũng sẽ phải đối mặt với "sự cạnh tranh gay gắt" từ các đối thủ như Ấn Độ và Hàn Quốc. Ngoài ra, rào cản hậu cần có nguy cơ làm phức tạp thêm vấn đề này.
Phần lớn than của EU được vận chuyển qua các cảng ở Amsterdam, Rotterdam và Antwerp, đi dọc sông Rhine bằng sà lan. Tuy nhiên, ông Alex Thackrah cho biết, thời tiết nóng bất thường trong tháng này đã làm giảm mực nước sông Rhine xuống 65 cm, buộc các sà lan phải giảm 2/3 lượng hàng hóa có thể chở.
Tìm cách chống đỡ
Tình trạng tắc nghẽn và thiếu hụt nguồn cung có thể xảy ra mạnh mẽ nhất ở Ba Lan và Đức. Giáo sư địa lý kinh tế tại Đại học Duisburg-Essen Rudolf Juchelka cho biết, tình trạng thiếu hụt ở Đức, nước chiếm 37% tổng lượng tiêu thụ than cứng và than non của EU vào năm ngoái, sẽ gây khó khăn đặc biệt cho ngành công nghiệp thép và hóa chất. Việc phát điện cũng sẽ bị ảnh hưởng, nhưng ở mức độ nhẹ hơn.
Ông Juchelka cũng cảnh báo, chính phủ có thể buộc phải thực hiện các biện pháp phân bổ năng lượng nghiêm ngặt hơn nếu Nga cắt nguồn cung khí đốt hoặc các vấn đề hậu cần tiếp tục gây khó khăn cho việc vận chuyển than. “Nếu những nguy cơ này kết hợp với nhau và tạo thành một hiệu ứng, thì sẽ có vấn đề lớn xảy ra” - ông Juchelka nói.
Người phát ngôn của Bộ Khí hậu Đức cho biết, các đơn vị điều hành nhà máy điện đã đảm bảo với chính phủ rằng, họ có đủ lượng than dự trữ để bù đắp cho lượng than bị cắt của Nga. Quan chức này cho biết thêm, chính phủ cũng đã đưa ra một quy định mới nhằm ưu tiên các chuyến hàng năng lượng hơn các loại hình giao hàng khác trong trường hợp xảy ra khủng hoảng.
Trong khi đó, ở Ba Lan, chính phủ nước này đang chìm trong bê bối vì thất bại trong việc xây dựng nguồn dự trữ than của đất nước.
Theo ông Robert Tomaszewski, nhà phân tích năng lượng cấp cao của Polityka Insight, các hộ gia đình ở Ba Lan vẫn dựa vào than cứng để sưởi ấm, mỗi lò đốt trung bình 3 tấn than trong mùa đông. Trước xung đột ở Ukraine, nước này đã nhập khẩu khoảng 7 triệu tấn than mỗi năm từ Nga.
Trong điều kiện lệnh cấm của EU đối với việc nhập khẩu than Nga có hiệu lực vào tháng tới, ông Tomaszewski dự báo, có nguy cơ rất lớn rằng, Ba Lan sẽ không đủ than cho nhu cầu của các hộ gia đình, nước này sẽ thiếu hụt từ 1 đến 2 triệu tấn than trong mùa đông.
Theo một cuộc điều tra của hãng thông tấn Ba Lan Onet, vào đầu tháng 3, Nội các của Thủ tướng Mateusz Morawiecki đã cảnh báo nhà lãnh đạo này rằng, việc trừng phạt than của Nga có thể dẫn đến sự thiếu hụt lớn và được thúc giục thiết lập một kho dự trữ than chiến lược mới. Nhưng ông Morawiecki đã không hành động theo lời cảnh báo.
Trong một nỗ lực để làm dịu tình hình, Thủ tướng Morawiecki tuần trước đã thông báo sẽ hỗ trợ các hộ gia đình bị ảnh hưởng khoản tiền được gọi là “phụ cấp carbon” trị giá 3.000 złoty (631 euro) để mua than, cũng như yêu cầu các công ty than quốc doanh mua 4,5 triệu tấn than tính đến ngày 31/8.
Tuy nhiên, nhà phân tích Tomaszewski cho rằng, biện pháp trên sẽ không mấy hiệu quả, bởi nếu nguồn cung ít, thì tiền cũng không giải quyết được vấn đề.
Theo nhà phân tích Alex Thackrah tại công ty tư vấn thị trường Argus Media, EU sẽ sớm phải “chia tay” nhà cung cấp than đá lớn nhất của mình khi khối này thống nhất áp lệnh trừng phạt đối với nguyên liệu than của Nga hồi tháng 4 và cấm nhập khẩu thêm bắt đầu từ ngày 10/8. Điều đó có nghĩa là 2 triệu tấn than mà EU dự kiến nhận từ Nga trong tháng này sẽ là chuyến hàng cuối cùng.