EU tìm cách “ghìm cương” giá năng lượng

Các bộ trưởng năng lượng từ các nước EU sẽ nhóm họp vào ngày 9/9 để thảo luận về cách giảm bớt gánh nặng chi phí do giá năng lượng tăng cao - một vấn đề cấp bách - đối với các doanh nghiệp và hộ gia đình.

Chi phí điện năng của EU đã tăng trong năm ngoái do giá khí đốt tăng kỷ lục khi Nga hạn chế nguồn cung sang châu Âu. Các chính phủ châu Âu đã cáo buộc Moscow sử dụng năng lượng để trả đũa việc phương Tây hỗ trợ Ukraine sau chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga. Trong khi đó, Tập đoàn khí đốt khổng lồ Gazprom của Nga đã viện dẫn nguyên nhân của việc cắt giảm này là do chính các biện pháp trừng phạt và các vấn đề kỹ thuật của phương Tây.

Việc thay đổi hệ thống năng lượng của 27 quốc gia EU có thể rất phức tạp và cần nhiều thời gian, vì hoạt động mua bán năng lượng xuyên biên giới giữa các thành viên của khối đã có 2 thập kỷ hình thành và vững chắc. Nhưng các nhà hoạch định chính sách đang chạy đua để tìm ra giải pháp ngắn hạn. Đây là lý do tại sao châu Âu đang xem xét cải cách thị trường năng lượng và những gì họ có thể đòi hỏi.

Giá điện liên quan tới khí đốt

Trong hệ thống năng lượng của EU, giá bán buôn điện được thiết lập cuối cùng bởi nhà máy điện để đáp ứng nhu cầu tổng thể.

Các trang trại điện gió, hạt nhân, nhà máy than, khí đốt và tất cả các máy phát điện khác tham gia vào thị trường điện, với các nguồn rẻ nhất đứng đầu, tiếp theo là các nguồn đắt hơn như khí đốt. Các nhà máy gas cũng thường định giá trong hệ thống này. Lý do là bởi, tất cả các máy phát điện đều bán điện ở cùng một mức giá, nên các máy phát điện năng lượng tái tạo rẻ hơn sẽ mang lại tỷ suất lợi nhuận lớn hơn - một yếu tố thúc đẩy đầu tư nhiều hơn vào thế hệ tái tạo mà châu Âu cần để đạt được các mục tiêu chống biến đổi khí hậu.

Nhưng các quốc gia như Tây Ban Nha cho rằng, hệ thống này là không công bằng, vì nó dẫn đến việc năng lượng tái tạo giá rẻ được bán cho người tiêu dùng với giá tương đương năng lượng nhiên liệu hóa thạch đắt hơn.

Giá khí đốt đã tăng vọt do Nga cắt giảm khối lượng vận chuyển sang châu Âu và trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu gay gắt đối với khí đốt không phải của Nga. Tác động của điều này đã làm tăng giá sản xuất điện từ khí đốt ở châu Âu, dẫn đến giá điện nói chung cao hơn.

Hợp đồng điện chuẩn của Đức cho năm 2023 đã tăng lên mức cao kỷ lục 1.050 Euro cho 1 MW/giờ vào cuối tháng 8, gấp 14 lần so với một năm trước, mặc dù giá đã giảm một phần.

Các yếu tố khác thúc đẩy giá điện còn liên quan tới các nhà máy hạt nhân của Pháp và hạn hán nghiêm trọng ở châu Âu, gây cản trở sản lượng thủy điện và ảnh hưởng đến việc cung cấp than.

Giá năng lượng có thể thay đổi thế nào?

Theo Reuters, một bản dự thảo được hoàn thành vào tuần trước của Ủy ban châu Âu (EC) cho biết, các đề xuất sắp tới của EC có nhắc tới việc giới hạn giá đối với một số máy phát điện không chạy bằng khí đốt.

Việc tăng giá điện đã mang lại doanh thu lớn cho các máy phát điện không sử dụng khí đốt với chi phí vận hành rẻ hơn, như trang trại gió và nhà máy hạt nhân. EU cũng cho biết, các nước nên sử dụng mức giá trần để bỏ qua các khoản thu đó và chi tiền mặt để hạn chế hóa đơn cho người tiêu dùng.

Cộng hòa Séc, nước giữ chức chủ tịch luân phiên của EU, cũng sẽ đưa ra các lựa chọn để các bộ trưởng năng lượng xem xét trong cuộc họp ngày 9/9. Chúng bao gồm giới hạn giá khí đốt nhập khẩu từ một số quốc gia nhất định, giới hạn giá khí đốt được sử dụng để sản xuất điện hoặc tạm thời loại bỏ các nhà máy điện khí đốt khỏi hệ thống ấn định giá điện hiện hành của EU.

Ý tưởng giới hạn giá khí đốt hoặc điện từ lâu đã nhận được sự ủng hộ từ Tây Ban Nha, Bỉ và các nước khác, các quốc gia như Áo và Đức đã bước đầu miễn cưỡng đồng ý. Pháp nằm trong số các quốc gia ủng hộ phương án tách biệt giá khí đốt và giá điện.

Một phương án khác do Thủ tướng Italy Mario Draghi đề xuất là các nước EU nên thống nhất giới hạn giá khí đốt nhập khẩu từ Nga. Tuy nhiên, phương án này nhận được nhiều sự phản đối bởi có nguy cơ khiến Nga cắt đứt hoàn toàn nguồn cung cấp khí đốt của châu Âu để đáp trả.

Một lựa chọn khác được tính đến là các chính phủ sẽ thực hiện giới hạn giá khí đốt và trả cho các công ty khí đốt khoản chênh lệch giữa giá giới hạn và giá thị trường cao hơn. Các quốc gia như Đức và Hà Lan trước đây đã phản đối lựa chọn này vì cho rằng, họ sẽ trợ cấp hiệu quả cho việc sản xuất nhiên liệu hóa thạch bằng các quỹ công, sẽ được chi tiêu tốt hơn cho việc chuyển đổi sang năng lượng sạch rẻ hơn.

Ngoài ra, còn có các lựa chọn khác như hạn chế sự tham gia của các nhà đầu cơ tài chính vào thị trường khí đốt hoặc thiết lập một thị trường song song cho năng lượng chạy bằng khí đốt, tách biệt với thị trường điện hiện có.

Giá khí đốt cao tạo động lực tài chính cho các ngành công nghiệp và hộ gia đình giảm tiêu thụ khí đốt - một chính phủ thay đổi hành vi đang cố gắng khuyến khích để đảm bảo có đủ nhiên liệu vượt qua mùa đông. Vì vậy các nhà phân tích cho rằng, việc giới hạn giá khí đốt sẽ hạn chế động lực đó và nó thậm chí có thể khuyến khích sử dụng nhiều khí đốt hơn khiến các chính phủ phải ban hành chính sách để giảm tiêu thụ.

Một số nhà phân tích cho rằng, hỗ trợ tài chính có mục tiêu cho các hộ gia đình có thu nhập thấp và các doanh nghiệp bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi giá cả tăng cao sẽ là một lựa chọn tốt hơn so với một cuộc đại tu thị trường vội vàng.

Các câu hỏi khác vẫn còn đó như làm thế nào các chính phủ có thể giới hạn chi phí của năng lượng chạy bằng khí đốt theo cách không khuyến khích các chủ sở hữu nhà máy khí đốt sản xuất ít điện hơn khi các quốc gia đang cần khẩn cấp?

Bộ trưởng Năng lượng Bỉ Tinne Van der Straeten tin rằng, 27 quốc gia EU có thể đặt ra mức giá tối đa cho việc nhập khẩu khí đốt của họ. Mức trần này sẽ cao hơn giá khí đốt châu Á. Điều này sẽ tiếp tục thu hút các tàu khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) đến châu Âu, thay vì châu Á.

Hà Anh