Chính danh cho không gian công cộng
Không gian công cộng đang dần được chú ý và mở ra nhiều tại các đô thị. Tuy thế, phần lớn các hoạt động này thường bám theo những không gian khó định hình. Nhiều chuyên gia thừa nhận thực tế này và coi đó là hạn chế.
Cần định hình rõ nét
TS.KTS Lê Phước Anh cho rằng: Hà Nội vẫn được các du khách nhìn nhận như một thành phố sôi động và náo nhiệt của các sinh hoạt công cộng. Tuy nhiên, phần lớn các hoạt động này thường bám theo những không gian khó định hình như vỉa hè, góc phố hơn là tại những không gian cụ thể dành riêng như những quảng trường.
Theo KTS Trần Huy Ánh (Hội Kiến trúc sư Hà Nội), 10 năm gần đây, Hà Nội mới thực sự chú ý đến không gian công cộng và có những bàn thảo về khái niệm này. “Qua kinh nghiệm của các quốc gia, không gian công cộng biến đổi liên tục, từ quảng trường, cổng ga, cho đến nơi cung điện tư hữu của gia tộc, triều đại nào đó trở thành một không gian công cộng. Ở Việt Nam, vì không được đưa vào các văn bản chính thức, nên không gian công cộng cũng bị đối xử tùy tiện. Nhiều không gian bản chất là công cộng nhưng lại biến thành phi công cộng” - ông Ánh nhận định.
Những năm gần đây, không gian công cộng được hình thành nhiều tại Hà Nội, điển hình như dự án con đường gốm sứ; phố bích họa Phùng Hưng... Tuy nhiên, phần lớn còn thiếu tính bền vững.
Họa sĩ Nguyễn Thế Sơn - giám tuyển 2 dự án bích họa Phùng Hưng và dự án nghệ thuật Phúc Tân chia sẻ: Bản thân dự án không được gọi là nghệ thuật công cộng mà chỉ là cải tạo cảnh quan hay cải tạo bờ vở sông Hồng. Chính vì vậy, khái niệm về nghệ thuật công cộng hay không gian công cộng chưa chính danh.
Kiến tạo để có những không gian văn hóa thực thụ
Theo các chuyên gia, trách nhiệm của các cấp chính quyền đô thị là hết sức quan trọng, có tính quyết định đến sự thành công trong việc quy hoạch và đầu tư xây dựng, trong đó có không gian công cộng.
Việc kiến tạo các không gian công cộng liên quan đến nhiều chủ thể trong xã hội, không chỉ các cơ quan quản lý nhà nước, các doanh nghiệp, các nhà thiết kế tổ chức không gian và nghệ thuật, mà còn cả cộng đồng xã hội, cùng chung tay sáng tạo và đóng góp ý tưởng. Tuy nhiên, thực tế các không gian công cộng hầu hết trong các đô thị của Việt Nam còn thiếu thốn và chưa được quan tâm, hoặc có nhưng chưa được thiết kế và đầu tư thỏa đáng.
Là một thành phố nằm trong mạng lưới các thành phố sáng tạo, Hà Nội có nhiều lợi thế về lịch sử và văn hóa, nhưng không gian công cộng còn đang khá đơn sơ, trống trải. Vì thế với mục tiêu phát triển thành phố sáng tạo, có sự phối hợp, kết nối và hành động của cả hệ thống, trong đó có các nhà quản lý của Hà Nội, cộng đồng, các chuyên gia, nhà đầu tư đồng hành, sẽ khơi nguồn cảm hứng cho thế hệ trẻ, để tương lai không xa, các không gian công cộng, sáng tạo của Hà Nội sẽ ngày càng phát triển, mang tới hình ảnh mới cho thành phố.
Phó Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Nguyễn Quốc Hoàn cho biết, dù diện tích chật hẹp, mật độ dân số đông, lãnh đạo quận mong muốn phát huy tiềm năng sẵn có, đặc biệt là các di sản để phục vụ nhân dân. Đến nay, quận đã có không gian đi bộ hồ Hoàn Kiếm và phố cổ tạo nên thương hiệu, thu hút đông đảo nhân dân trên địa bàn cũng như khách từ các quận, các tỉnh, thành phố khác và du khách quốc tế. Bên cạnh đó, quận cũng phối hợp với các chuyên gia, nghệ sĩ để xây dựng các không gian sáng tạo, nghệ thuật công cộng trên địa bàn.
Cũng theo thông tin UBND quận Hoàn Kiếm, dự án cải tạo vườn hoa Diên Hồng (vườn hoa Con Cóc) đang được các bên phối hợp thực hiện, không chỉ bám vào giá trị truyền thống mà tạo cho di sản có “cuộc sống” mới, mang tinh thần đương đại. Bởi không gian công cộng không chỉ là nơi phục vụ cộng đồng thông thường như tiện nghi đô thị mà còn là sáng tạo nghệ thuật, là nơi để nghệ sĩ biểu đạt nghệ thuật và đưa tới cộng đồng.
PGS.TS Phạm Quỳnh Phương - Khoa Các khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định: Không gian công cộng được ví như linh hồn của một thành phố; như cơ thể sống. Tính công cộng của không gian không chỉ nằm ở việc nó là không gian mở mà ai cũng có thể tiếp cận, có cảm xúc với nó. Bởi vậy, khi đưa nghệ thuật vào không gian công cộng, các nghệ sĩ cũng cần quan tâm đưa cái gì để tạo nên sự hấp dẫn của không gian ấy, ở đó cần có những giá trị truyền thống, nhưng vẫn mang tinh thần của cuộc sống hôm nay.
Có thể nói việc quản lý, tổ chức và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của các “không gian sáng tạo về văn hóa nghệ thuật” trên địa bàn Thủ đô là rất cần thiết cho môi trường văn hóa Thủ đô có những chuyển biến tích cực, phát triển ngày càng lành mạnh, phong phú.
Được biết, UBND quận Hoàn Kiếm (Hà Nội) đang phối hợp cùng với viện PRX - đại diện vùng Ile-de-France (Pháp) tại Việt Nam và đơn vị tư vấn DE-SO (Pháp) nghiên cứu lập “Dự án quy hoạch không gian công cộng và thử nghiệm quản lý không gian xanh theo hướng sinh thái tại quận Hoàn Kiếm. Phương án DE-SO đưa ra là phát triển các không gian xanh trên địa bàn quận, kết hợp mở rộng các không gian cho người đi bộ, tôn vinh các công trình kiến trúc có giá trị trong phạm vi dự án, gắn với việc tu bổ công trình và chiếu sáng cảnh quan. Đặc biệt phương án cải tạo vườn hoa Diên Hồng, riêng hạng mục đài phun nước Con Cóc, đang tiếp tục thu thập hồ sơ, xin ý kiến các sở ngành, các nhà khoa học để thiết lập phương án trùng tu hạng mục này theo hướng bảo tồn nguyên trạng.