Số công chức, viên chức nghỉ việc hàng loạt là vấn đề đáng quan ngại

Ngày 27/10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội năm 2022; dự kiến kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội năm 2023. Tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm 2022, dự toán ngân sách nhà nước, kế hoạch đầu tư công vốn ngân sách nhà nước, phương án phân bổ ngân sách trung ương năm 2023 (trong đó có Kế hoạch tài chính-ngân sách nhà nước 3 năm 2023-2025, tình hình thực hiện kế hoạch tài chính năm 2022, dự kiến kế hoạch tài chính năm 2023 của các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do trung ương quản lý).

Phát biểu giải trình liên quan đến các ý kiến ĐBQH nêu, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, về tình hình công chức viên chức nghỉ việc, thôi việc, theo số liệu tổng hợp của 63 địa phương và các bộ, ngành, từ 1/1/2020 đến 30/6/2022, số công chức, viên chức nghỉ việc, thôi việc là 39.552 người, bằng 1,94% tổng biên chế công chức, viên chức. Trong đó, số công chức là 4.029 người, chiếm 10% tổng số công chức, viên chức thôi việc. Viên chức là 35.532 người, chiếm 90%.

Ở Trung ương, số thôi việc chiếm 18% và 82% ở địa phương, Vùng Đông Nam Bộ chiếm hơn 37,36% tổng số công chức viên chức thôi việc. Đồng bằng sông Cửu Long là 22,88%, đồng bằng sông Hồng chiếm 14,41%, Bắc Trung bộ và duyên hải miền Trung là 10,92%. Còn vùng trung du miền núi phía Bắc, Tây Nguyên chiếm tỷ lệ rất nhỏ.

Các địa phương có: TP Hồ Chí Minh (hơn 6.700 người), Đồng Nai và Hà Nội mỗi nơi hơn 2.000 người; các tỉnh Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, Long An, Cần Thơ trong khoảng 800-900 người.

Tính theo lĩnh vực thì ngành giáo dục là 16.424 người (41,53%), y tế là 12.198 người (30,84%). Mặt khác trong 2,5 năm qua, tổng số công chức, viên chức được tuyển dụng mới là hơn 143.961 người, trong đó hơn 18.867 công chức, 125.104 viên chức. Riêng viên chức giáo dục được tuyển dụng mới là 74.495 người, y tế là 38.147 người.

Theo bà Trà, số lượng công chức viên chức nghỉ việc so với tổng biên chế là không lớn (1,94%), nhưng tập trung ở lĩnh vực trọng điểm giáo dục và y tế nên đây là thách thức cho sự nghiệp công, trực tiếp chăm lo cho nhân tố con người.

Số nghỉ việc, thôi việc đa số ở độ tuổi trẻ, từ 40 tuổi trở xuống và trên 50% có trình độ đại học. Số nghỉ việc cũng tập trung ở nhiều tỉnh, TP lớn, có tốc độ phát triển kinh tế nhanh, có nhiều khu công nghiệp, dịch vụ y tế, giáo dục phát triển; số lượng công chức, viên chức trẻ được tuyển dụng mới tăng cao nhất trong những năm trở lại đây.

Bà Trà cũng đưa ra thống kê: Nhìn ra thế giới, tình trạng công chức, viên chức thôi việc là tình trạng chung của nhiều nước. Qua nghiên cứu, cán bộ công chức nghỉ việc rất cao trong hơn 2 năm diễn ra dịch bệnh. Ở Anh trong năm 2021 và 2022 là 9,25% cán bộ nghỉ việc trên tổng số công chức; Singapore có nền công vụ hiện đại, chuyên nghiệp thì số công chức nghỉ việc ở khu vực công chiếm 9,9%; ở Pháp là 6,6%; Australia là 4,62%, Mỹ là 3,1%. Các nước trong khối ASEAN cũng trong tình trạng như chúng ta.

Về nguyên nhân khách quan cán bộ nghỉ việc, bà Trà cho biết, Việt Nam đang tập trung phát triển thị trường lao động đồng bộ hiện đại, đầy đủ, hội nhập nhằm đạt tới thị trường lao động vận hành theo quy luật khách quan của kinh tế thị trường, nhất là quy luật cung cầu. Đồng thời thị trường lao động đòi hỏi khả năng kết nối, vận hành đồng bộ tương tác thông suốt giữa các khu vực, các vùng trong cả nước, giữa nông thôn và thành thị, với các nước trong khu vực và quốc tế. Người lao động có cơ hội bình đẳng trong thị trường lao động, được tự do lựa chọn việc làm, tự do dịch chuyển trên thị trường lao động.

“Việc công chức, viên chức dịch chuyển từ công sang tư là yếu tố khách quan trên cơ sở điều tiết của thị trường lao động theo quy luật tất yếu của kinh tế thị trường, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động phù hợp với chuyển dịch cơ cấu kinh tế của nước ta”-bà Trà cho hay, và nhìn nhận sẽ tạo động lực để thúc đẩy nhanh hơn sự cạnh tranh lành mạnh, công bằng giữa thị trường lao động khu vực công và khu vực tư.

Một nguyên nhân khách quan nữa, theo bà Trà, đó là trong quá trình cơ cấu lại nền kinh tế và phát triển các thành phần kinh tế, Đảng và Nhà nước có nhiều chính sách phát triển kinh tế tư nhân, thúc đẩy xã hội hóa dịch vụ công, trong đó có dịch vụ y tế, giáo dục ngoài công lập phát triển khá mạnh ở các khu đô thị. Điều này tạo cơ hội cho người lao động ra-vào trong khu vực công và khu vực tư thường xuyên theo quy luật cung cầu.

Tuy nhiên, tỷ lệ ra khu vực tư ở giáo dục không cao như y tế. Đại dịch Covid-19 trong hơn 2 năm qua đã tác động sâu rộng trên mọi mặt đời sống xã hội, ảnh hưởng đến đời sống vật chất, tinh thần của người dân nói chúng và người lao động nói riêng, làm thay đổi lớn phương thức làm việc, kể cả nhận thức việc làm, cuộc sống.

Khu vực tư nhân sau đại dịch tiếp tục củng cố và phát triển. Cụ thể năm 2022, có khoảng 135.000 doanh nghiệp mới gia nhập thị trường. Việc thiếu hụt lao động lớn đòi hỏi doanh nghiệp phải có chính sách thu hút hấp dẫn thu hút người lao động, trong đó có công chức, viên chức khu vực công.

Xét mặt tổng thể, việc chuyển dịch này cũng có yếu tố tích cực để thúc đẩy thị trường lao động phát triển, tạo động lực, cơ hội khu vực công cơ cấu lại đội ngũ công chức, viên chức; xây dựng hoàn thiện thể chế chính sách hướng tới sự đổi mới tiến bộ, công bằng, cạnh tranh lành mạnh nguồn nhân lực trong khu vực công. Tuy nhiên tư lệnh ngành Nội vụ cũng cảnh báo: “Số công chức, viên chức thôi việc, nghỉ việc hàng loạt trong hơn 2 năm qua là điều chúng ta cần nhìn nhận nghiêm túc và cũng là vấn đề đáng quan ngại”.

Về chủ quan, bà Trà cho biết, thu nhập, tiền lương của công chức viên chức còn thấp hơn khu vực công dù cùng trình độ. Áp lực công việc của công chức, viên chức ngày càng cao, nhất là trong lĩnh vực y tế làm việc trong bối cảnh khó khăn, nguy hiểm của đại dịch Covid-19. Giáo dục thì phải đổi mới chương trình, thay đổi phương thức làm việc trong điều kiện đại dịch, trong khi đó điều kiện thực hiện còn nhiều khó khăn.

Thêm vào đó môi trường làm việc một số nơi chưa tạo động lực cho công chức, viên chức phát huy năng lực sở trường. Quản trị trong khu vực công chưa có thay đổi lớn, cơ bản vẫn theo lề lối cũ. Trong khi khu vực tư rất chú ý đến phương thức quản trị hiện đại, khích lệ người lao động làm việc, ghi nhận kịp thời những đóng góp cống hiến của họ.

Ngoài ra, nhiều cơ quan, đơn vị chưa quan tâm tới công tác giáo dục tư tưởng chính trị cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; chưa tạo động lực cho họ tích cực làm việc trách nhiệm, cống hiến cho sự nghiệp.

Cạnh đó, còn nhiều nguyên nhân khác như sức khỏe không đảm bảo, bản thân muốn thay đổi định hướng, mục tiêu nghề nghiệp, môi trường làm việc có sự rủi ro nên một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức tự diễn biến, tự chuyển hóa vi phạm pháp luật, đạo đức công vụ làm ảnh hưởng danh dự, uy tín xã hội của khu vực công.

Về giải pháp, bà Trà cho rằng, cần tập trung cải cách đồng bộ, quyết liệt hiệu quả các nhiệm vụ. Đó là cải cách chính sách tiền lương theo Nghị quyết 27 của Trung ương khóa XII, trước hết là tại kỳ họp này Quốc hội xem xét tăng lương cơ sở từ 1,49 triệu lên 1,8 triệu đồng (tăng 20,8%) tạo tín hiệu vui, bắt đầu thực hiện 1/7/2023 là hợp lý. Trong điều kiện chúng ta chủ động, lường trước được các vấn đề phát sinh năm 2023 về lạm phát, yếu tố khách quan, nhiều đại biểu có ý kiến nên tăng lương từ 1/1/2023.

Giải pháp nữa là tiếp tục có những hệ thống thể chế, cải cách tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế, đồng thời quan tâm rà soát, đổi mới công tác tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, quy hoạch, bố trí đảm bảo công khai, công bằng, dân chủ chất lượng, hiệu quả hơn nữa.

Cùng với đó là sớm xây dựng chính sách thu hút người tài năng, chuyên gia trong các lĩnh vực, ngành trong cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập. Xây dựng đội ngũ lãnh đạo, quản lý có phẩm chất, năng lực, uy tín, gương mẫu; xây dựng môi trường văn hóa làm việc công bằng, dân chủ, đoàn kết, chuyên nghiệp, hiện đại và có điều kiện, môi trường để công chức, viên chức thể hiện tài năng của mình. Đồng thời, đẩy mạnh cải cách hành chính, phân cấp, phân quyền cũng như đổi mới lề lối, phương thức làm việc phát huy năng động, sáng tạo của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức.

Mai Loan