[Ảnh] Làng nghề nón lá Hạ Thôn trăm tuổi ở Quảng Bình

Đăng Khôi• 09/11/2022 14:01

Dựa trên khuôn mẫu của nón bài thơ xứ Huế, dưới bàn tay khéo léo của những người nông dân, nón lá trăm tuổi Hạ Thôn (Quảng Bình) được người dân nơi đây cải tiến để trở thành mặt hàng có thương hiệu, được khách hàng trong và ngoài tỉnh tin dùng.

Nằm nép mình bên bờ sông Gianh, làng Hạ Thôn được hình thành cách đây chừng 300 năm. Đến năm 1955, làng Hạ Thôn chính thức được tách ra thành lập xã và có tên gọi xã Quảng Tân (TX Ba Đồn, Quảng Bình) cho đến ngày nay. Theo các bậc cao niên trong vùng, nghề làm nón lá của làng bắt đầu từ hơn 100 năm về trước. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, làm nón đã trở thành nghề truyền thống của làng.
Nón lá Hạ Thôn có 2 loại, nón lá xanh và nón lá dừa. Nón lá xanh là nón lá được dựa trên khuôn mẫu của nón bài thơ Huế, cải tiến mang đặc trưng nón Hạ Thôn. Để làm ra loại nón này, người Hạ Thôn sẽ xếp 3 lớp lá trên 16 vành rồi chằm nón (hay còn gọi là khâu nón). Loại thứ 2 là nón lá dừa, công đoạn làm ra sản phẩm cũng tương tự nhưng khác hơn là người thợ sẽ xếp một lớp lá nón bên trong và một lớp lá dừa bên ngoài.
Ðể làm ra một chiếc nón lá hoàn hảo, người thợ phải bỏ ra khá nhiều thời gian và công sức, tỉ mỉ trong từng khâu mua nguyên vật liệu, phơi lá, ủi lá, làm vành... đến may nón.
Lá mua về được mang đi luộc rồi phơi nắng cho đến khi màu xanh của lá chuyển sang màu trắng bạc, phẳng mà không giòn, không rách. Sau khi lá phơi khô sẽ được hơ trên nồi nóng, người thợ sẽ dùng khăn ướt kéo đi kéo lại để miết cho phẳng. Đây là công đoạn quyết định hình thức, chất lượng của nón lá.
Lá mua về được mang đi luộc rồi phơi nắng cho đến khi màu xanh của lá chuyển sang màu trắng bạc, phẳng mà không giòn, không rách. Sau khi lá phơi khô sẽ được hơ trên nồi nóng, người thợ sẽ dùng khăn ướt kéo đi kéo lại để miết cho phẳng. Đây là công đoạn quyết định hình thức, chất lượng của nón lá.
Sau khi làm lá xong, người thợ sẽ tiến hành xếp lá vào khung. Khung nón được làm từ những thanh nứa khô và dẻo sau đó được vót nhỏ, uốn thành những vòng tròn có đường kính khác nhau và lần lượt từ thấp đến cao, nan lớn rồi nan nhỏ để dựng thành khung nón có hình chóp nhọn.
Sau khi làm lá xong, người thợ sẽ tiến hành xếp lá vào khung. Khung nón được làm từ những thanh nứa khô và dẻo sau đó được vót nhỏ, uốn thành những vòng tròn có đường kính khác nhau và lần lượt từ thấp đến cao, nan lớn rồi nan nhỏ để dựng thành khung nón có hình chóp nhọn.
Để làm nên một chiếc nón bền, đẹp, đòi hỏi người khâu phải có đôi tay khéo léo giữ cho các lớp lá không rách và giúp chiếc nón được phẳng, không tạo nên nếp nhăn hoặc lồi lõm.
Để làm nên một chiếc nón bền, đẹp, đòi hỏi người khâu phải có đôi tay khéo léo giữ cho các lớp lá không rách và giúp chiếc nón được phẳng, không tạo nên nếp nhăn hoặc lồi lõm.
Công đoạn cuối cùng là nức vành và may móc quay nón. Người làm sẽ vót một đến hai cọng nan trúc có thân dẹp gọi là cây tiến, cặp vào vành nón số 16 để khi nức, vành nón được tròn và chắc chắn, nón sử dụng được lâu bền. Chỉ màu được buộc khéo léo vào hai bên vành nón để móc quay nón. Đến đây, một chiếc nón lá Hạ Thôn thành phẩm đã ra đời.
Công đoạn cuối cùng là nức vành và may móc quay nón. Người làm sẽ vót một đến hai cọng nan trúc có thân dẹp gọi là cây tiến, cặp vào vành nón số 16 để khi nức, vành nón được tròn và chắc chắn, nón sử dụng được lâu bền. Chỉ màu được buộc khéo léo vào hai bên vành nón để móc quay nón. Đến đây, một chiếc nón lá Hạ Thôn thành phẩm đã ra đời.
Ngồi tỉ mỉ khâu từng sợi chỉ, bà Đặng Thị Miên (SN 1964, xã Quảng Tân, TX Ba Đồn) cho biết: “Ở làng Hạ Thôn hầu như từ trẻ đến già, từ đàn bà đến đàn ông, người nào cũng biết làm nón. Nghề may nón tuy vất vả, tốn nhiều thời gian, công sức nhưng là nghề chính mang lại thu nhập cho người dân. Mỗi người có thể kiếm được từ 50.000 - 60.000 đồng/ngày từ nghề làm nón. Người dân nơi đây thường làm nón vào thời gian rảnh để kiếm thêm thu nhập ngoài việc làm nông”.
Ngồi tỉ mỉ khâu từng sợi chỉ, bà Đặng Thị Miên (SN 1964, xã Quảng Tân, TX Ba Đồn) cho biết: “Ở làng Hạ Thôn hầu như từ trẻ đến già, từ đàn bà đến đàn ông, người nào cũng biết làm nón. Nghề may nón tuy vất vả, tốn nhiều thời gian, công sức nhưng là nghề chính mang lại thu nhập cho người dân. Mỗi người có thể kiếm được từ 50.000 - 60.000 đồng/ngày từ nghề làm nón. Người dân nơi đây thường làm nón vào thời gian rảnh để kiếm thêm thu nhập ngoài việc làm nông”.
Đến nay, làng nón lá Hạ Thôn đã có khoảng 1.000 hộ tham gia hoạt động sản xuất nón lá. Mỗi chiếc nón này được bán ra thị trường với giá giao động từ 15.000 - 20.000 đồng tùy thời điểm. Nơi đây cũng có 10 đại lý thu mua nón cho bà con để đi tiêu thụ ở các thị trường trong cả nước, cung cấp khoảng từ 150.000 – 200.000 chiếc nón ra thị trường trong và ngoài tỉnh mỗi năm.
Đến nay, làng nón lá Hạ Thôn đã có khoảng 1.000 hộ tham gia hoạt động sản xuất nón lá. Mỗi chiếc nón này được bán ra thị trường với giá giao động từ 15.000 - 20.000 đồng tùy thời điểm. Nơi đây cũng có 10 đại lý thu mua nón cho bà con để đi tiêu thụ ở các thị trường trong cả nước, cung cấp khoảng từ 150.000 – 200.000 chiếc nón ra thị trường trong và ngoài tỉnh mỗi năm.
Ông Phan Thanh Tâm, Chủ tịch UBND xã Quảng Tân cho hay, nhằm phát huy sản phẩm làng nghề của địa phương, chúng tôi đang xây dựng hướng đến nón lá Hạ Thôn trở thành sản phẩm OCOP. Dự kiến sẽ được công nhận vào cuối năm 2022, đầu năm 2023.

Đăng Khôi