Gia đình các học sinh phải mua SGK cao hơn giá sách đăng ký đúng khoảng 85 tỷ đồng

Ngày 29/12, Thanh tra Chính phủ thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo trong giai đoạn từ 1/1/2014 đến ngày 31/12/2018, trong đó có quy trình biên soạn, chỉnh sửa sách giáo khoa, in và phát hành...

Theo cơ quan thanh tra, sách giáo khoa được in, phát hành từ năm 2002 cơ bản cung ứng đầy đủ cho mọi vùng miền. Việc thanh tra đã phát hiện Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (Nhà xuất bản) chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành; định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh. Sách phát hành qua nhiều bước trung gian nên chưa tiết kiệm được chi phí. Tỷ lệ chiết khấu sách giáo khoa 25% còn cao so với một số mặt hàng độc quyền.

Nhà xuất bản bị cho rằng đã "lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền" - hành vi bị cấm theo Luật Cạnh tranh. Đơn vị xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn cấp có thẩm quyền, có dấu hiệu vi phạm quy định về đăng ký giá sách giáo khoa.

Giấy in sách giáo khoa chưa đạt tiêu chuẩn quốc gia

Theo Thanh tra Chính phủ, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh có nhiều bất thường, chưa đảm bảo công bằng, hiệu quả kinh tế.

Cụ thể, nhà xuất bản xác định nhu cầu sản xuất không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in). Từ đó làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho, dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Từ trước tháng 8/2017, nhà xuất bản chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in sách, cung cấp vật tư, giấy in,... Đơn vị cũng chưa bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, giảm giá thành sách. Nhà xuất bản còn sử dụng giấy in định lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo Tiêu chuẩn quốc gia.

Trong giai đoạn năm 2014 đến 2019, nhà xuất bản chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in và lặp lại trong nhiều năm. Trong đó, Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83% số lượng giấy của Nhà xuất bản (tương đương gần 1.900 tỷ đồng).

Cơ quan thanh tra kiểm tra xác xuất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Công ty giấy Phùng Vĩnh Hưng cho thấy giá giấy in cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty nhập khẩu trực tiếp (tương ứng số tiền chênh lệch khoảng 210 tỷ đồng).

Nhà xuất bản bán 3 loại giấy in có thuế giá trị gia tăng đầu vào 5% cho các đơn vị trúng thầu in sách. Nhưng Thanh tra Chính phủ cho rằng khi xây dựng giá trần của gói thầu in, nhà xuất bản lại tính cách khác, làm giá trần gói thầu tăng thêm 5%. Doanh nghiệp đưa tiền lãi vay vào giá trần các gói thầu in sách, thiếu sót khi phân bổ chi phí quản lý doanh nghiệp vào giá thành sách.

Theo tính toán của Thanh tra Chính phủ, vì những việc này, với số sách đã tiêu thụ, gia đình các học sinh phải mua sách giáo khoa cao hơn giá sách đăng ký đúng là khoảng 85 tỷ đồng.

Một sai phạm khác được chỉ ra là nhà xuất bản chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhưng đã tăng giá sách giáo khoa từ năm học 2019-2020. Thời kỳ thanh tra năm 2014-2018, trong khi sách giáo khoa được nhà xuất bản đăng ký giá từ năm 2011. Do đó cơ quan thanh tra chưa xác định được cụ thể số tiền gia đình học sinh đã mua sách cao hơn giá đăng ký đúng giá từ 2011 đến nay.

Chính phủ giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan để đưa vào kế hoạch thanh tra về các yếu tố hình thành giá sách giáo khoa.

Thanh tra Chính phủ kiến nghị nhà xuất bản xây dựng lộ trình để không theo hình thức giao in gia công mà chuyển sang đấu thầu rộng rãi. Việc này nhằm tiết kiệm chi phí sản xuất, chống độc quyền, thao túng giá sách. Nhà xuất bản phải nộp ngân sách toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua sách giáo khoa cao hơn giá phải đăng ký đúng.

Thanh tra Chính phủ kiến nghị chuyển hai vụ việc sang Bộ Công an xem xét, xử lý. Một là, nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo, là cơ quan quản lý nhà nước, với nhà xuất bản trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Hai là, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh của nhà xuất bản có nhiều dấu hiệu bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có vốn điều lệ 596 tỷ đồng, hoạt động theo mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do Nhà nước sở hữu 100%, cơ quan chủ quản là Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Năm 2021, Nhà xuất bản in hơn 164 triệu cuốn sách giáo khoa. Tổng doanh thu năm 2021 đạt 1.828 tỷ đồng, trong đó trên 97% đến từ hoạt động phát hành sách; lãi sau thuế 287 tỷ đồng, đây là mức cao nhất trong lịch sử hoạt động của đơn vị.