Giá trị lịch sử to lớn của kinh thành Hoa Lư

Phát hiện mang nhiều giá trị

Vừa qua, sở Văn hóa-Thể thao tỉnh Ninh Bình phối hợp với Viện Khảo cổ học tổ chức hội nghị báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khảo cổ tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư. Các điểm được tiến hành khai quật bao gồm: Cánh đồng Nội Trong, cánh đồng Hang Trâu và vườn chùa Nhất Trụ, với tổng diện tích 900m tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư (xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, Ninh Bình). Việc khai quật khảo cổ các điểm nêu trên được Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch quyết định thực hiện với mục đích làm rõ hơn lịch sử hình thành, tồn tại và phát triển của vùng đất Hoa Lư.

Kết quả khai quật cho thấy, tại điểm cánh đồng Nội Trong đã phát hiện những dấu tích của kiến trúc giai đoạn Trường Châu. Tại đây đã tìm thấy những dấu tích kiến trúc cung điện thời Đinh và dấu ấn văn hóa thời Tiền Lê.

Tại điểm khai quật cánh đồng Hang Trâu, các chứng tích phát hiện xác định, nơi đây là không gian chuyển đổi giữa không gian kiến trúc khu Chính điện và Hậu cung của kinh đô Hoa Lư. Thời nhà Đinh đây là một khu vực sân vườn với những cây cổ thụ mọc trên địa hình tự nhiên. Đến thời Tiền Lê, khu vực này chuyển đổi thành một nền sân đất nện được đắp bồi rất rộng. Đây là những tư liệu hoàn toàn mới phát hiện ở kinh đô Hoa Lư xưa để thấy rõ ràng hơn về quy hoạch chung của nội đô Hoa Lư.

Kết quả khai quật tại khu vườn chùa Nhất Trụ, các nhà khoa học phát hiện thêm 2 công trình kiến trúc phân bố ở phía Đông Bắc chùa. Đây là ngôi chùa có lịch sử hơn 1.000 năm, được biết đến là ngôi quốc tự đầu tiên của Nhà nước Đại Cồ Việt - Nhà nước độc lập tự chủ đầu tiên của dân tộc. Ngôi chùa hiện lưu giữ cột kinh bằng đá được vua Lê Đại Hành dựng năm 996.

Qua quá trình và kết quả của cuộc khai quật, các nhà khoa học kết luận: Việc khai quật khảo cổ năm 2022, tiếp tục xác định chi tiết hơn không gian phân bố các công trình kiến trúc ở Cấm thành và Hoàng thành Hoa Lư. Cụ thể, các dấu tích khảo cổ ở Nội Trong và Hang Trâu ghi nhận mặt bằng tổng thể Cấm thành Hoa Lư gồm 2 khu vực: khu trung tâm được nhà Đinh - Lê xây dựng khi lựa chọn nơi đây làm kinh đô mở nước, cũng chính là Khu di tích Cố đô Hoa Lư hiện nay. Khu Hậu cung nằm về phía Nam khu trung tâm, là nơi vốn có các kiến trúc thuộc trị sở Trường Châu trước thế kỷ X, sau đó được nhà Đinh - Tiền Lê tiếp tục tái sử dụng (từng phần hoặc lấy vật liệu kiến trúc).

Giữa hai khu này ngăn cách với nhau bằng một vườn cây ở thời Đinh, nhưng đến thời Lê thì được chuyển đổi chức năng thành một nền sân đất đắp rộng. Các công trình kiến trúc trong Cấm thành có thể có nhiều hướng khác nhau nhưng đều quy tụ về kiến trúc trung tâm hoặc những trục đường dẫn về kiến trúc trung tâm. Kiến trúc quy tâm (Chính điện) nằm ở giữa Đền Đinh và Đền Lê hiện nay; một phần của kiến trúc đã xuất lộ qua cuộc khai quật năm 2021.

Hướng tới một công viên văn hóa lịch sử

Sau khi phát hiện các công trình kiến trúc tại 3 địa điểm nói trên, các nhà khảo cổ đề xuất địa phương cần tăng cường công tác bảo vệ hiện trạng di tích. Trước mắt, cần giữ nguyên hiện trạng khu vực, dừng tất cả các hoạt động chôn cất mồ mả, xây dựng công trình, đào múc ao, hồ trái phép ở khu vực này. Đồng thời, tiếp tục mở rộng nghiên cứu khu vực không gian phân bố quanh chùa Nhất Trụ. Khu vực nghiên cứu ở các địa điểm Nội Trong và Hang Trâu nằm trong kế hoạch thu hồi đất nhập vào không gian Khu di tích Cố đô Hoa Lư, đồng thời cũng là nơi đang được tỉnh quan tâm đầu tư nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

Vùng đất Hoa Lư được vua Đinh Tiên Hoàng chọn làm kinh đô của nước Đại Cồ Việt từ năm 968. Trong 42 năm đảm nhiệm vị trí là kinh đô của các triều Đinh, Tiền Lê và buổi đầu triều Lý, Hoa Lư đã trở thành trung tâm chính trị, quân sự, kinh tế và văn hóa của một nhà nước độc lập và tự chủ.

Công tác nghiên cứu khảo cổ ở khu vực Cố đô Hoa Lư đã được thực hiện từ những năm 60 của thế kỷ 20 đến nay. Mặc dù các đợt thăm dò, khai quật diễn ra không liên tục, nhưng những kết quả thu được trong gần 60 năm qua đã giúp các nhà nghiên cứu thống nhất ghi nhận đây là khu di tích lớn, đặc biệt quan trọng với lịch sử - văn hóa của Việt Nam.

Trao đổi với PV Báo Đại Đoàn Kết, ông Nguyễn Mạnh Cường - Giám đốc Sở Văn hóa-Thể thao tỉnh Ninh Bình Cho biết: Trước mắt, tỉnh sẽ giữ nguyên hiện trạng khu vực đã khai quật, dừng tất cả các hoạt động xây dựng công trình, đào múc ao hồ tại đây. Đồng thời, trên cơ sở các di tích đã phát hiện, tỉnh sẽ tiếp tục mở rộng công tác khai quật, khảo cổ nhằm nhận diện rõ hơn về kinh thành Hoa Lư xưa và làm rõ hơn về vai trò, vị thế của nhà nước Đại Cồ Việt trong tiến trình lịch sử của dân tộc.

“Sau khi phát hiện các dấu tích quan trọng, chúng tôi đang lập các tiểu dự án nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị của di tích. Trong thời gian tới, có thể xây dựng khu vực Cấm thành và kinh đô Hoa Lư trở thành công viên văn hóa lịch sử hay một bảo tàng lịch sử tại chỗ. Điều này không chỉ góp phần thu hút khách du lịch tới tham quan, tìm hiểu mà còn góp phần giáo dục cho các thế hệ trẻ về lịch sử dựng và giữ nước hào hùng của các thế hệ tiền nhân” - ông Cường chia sẻ thêm.

Hoa Lư - kinh đô lừng lẫy của nhà nước Đại Cồ Việt gắn với công cuộc dẹp loạn và dựng nước của vua Đinh Tiên Hoàng, nơi đây được mệnh danh là kinh đô đá, có vị trí đặc biệt trong suốt quá trình phát triển của lịch sử Việt Nam. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, Kinh đô Hoa Lư đã trở thành một vùng văn hóa đặc sắc, những dấu tích, di tích tại Hoa Lư đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ, truyền tải các giá trị văn hóa từ xa xưa để lại.

Theo tài liệu nghiên cứu, Kinh đô Hoa Lư xưa rộng khoảng 300 ha gồm Thành Ngoại, Thành Nội, được bao quanh bởi hàng loạt núi đá, cảnh quan hùng vĩ. Hiện nay, những dấu tích lịch sử - văn hóa vẫn còn tại khu vực di tích rất phong phú và đa dạng, gồm hệ thống kiến trúc thờ tự, tường thành, hang động...như đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng, đền thờ vua Lê Đại Hành, chùa và động Am Tiên, chùa Nhất Trụ, đình Yên Trạch, chùa Ngần, lăng vua Lê, hang Muối, hang Quàn...Trong số đó, 14 di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia, 8 di tích xếp hạng cấp tỉnh.

Nguyễn Chung