Cảnh giác với biến thể XBB.1.5

Lây lan mạnh tại Mỹ

Trong nhiều tuần, các nhà khoa học đã theo dõi hàng loạt “hậu duệ” của biến thể Omicron trong việc lây truyền Covid-19 ở Mỹ, các nhánh biến thể BQ – BQ.1 và BQ.1.1 tưởng chừng vượt qua tất cả để “giành quyền thống trị”. Kết quả là số ca mắc mới và số nhập viện dường như chưa bao giờ đạt đến đỉnh điểm của đợt BA.5 vào mùa hè vừa qua và chắc chắn không giống như “cơn sóng thần” bệnh tật do chủng Omicron ban đầu gây ra một năm trước.

Nhưng vào thứ 6, bảng thống kê biến thể Covid-19 của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) đã nổi bật lên một “con ngựa ô” mới có thể sớm càn quét các khu vực: XBB.1.5.

CDC ước tính, XBB.1.5 đã tăng hơn gấp đôi sự có mặt của nó trong các ca lây nhiễm Covid-19 hàng tuần trong 4 tuần qua, tăng từ khoảng 4% lên 41% số ca nhiễm mới trong tháng 12. CDC ước tính, ở vùng Đông Bắc Mỹ, XBB.1.5 đang gây ra 75% ca nhiễm mới. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng, nó sắp gây ra những làn sóng bệnh tật khác khi lan sang các quốc gia khác. Một số ước tính của Mỹ cho thấy, XBB.1.5 đang lây lan nhanh hơn gấp đôi so với biến thể BQ.1.1.

Ông Pavitra Roychoudhury - Giám đốc giải trình tự Covid-19 tại phòng thí nghiệm virus học của Đại học Y khoa Washington - cho biết: “Trong vài tháng nay, chúng tôi chưa thấy một biến thể nào phát triển với tốc độ như vậy”.

Theo các nhà virus học và dịch tễ học, dòng phụ Omicron này có các đặc điểm khiến nó có khả năng thúc đẩy một đợt gia tăng các ca nhiễm Covid-19 mới ở Mỹ, mặc dù vẫn chưa rõ làn sóng đó sẽ lớn đến mức nào và liệu nó có thể khiến nhiều người phải nhập viện hay không.

Các chuyên gia chỉ ra rằng, XBB.1.5 dường như phát sinh từ Mỹ. Theo GISAID - một nỗ lực toàn cầu để lập danh mục và theo dõi các biến thể của virus corona - XBB.1.5 được phát hiện lần đầu tiên ở New York vào cuối tháng 10. Ông Trevor Bedford - giáo sư sinh học tính toán tại Trung tâm Ung thư Fred Hutchinson ở Seattle - cho biết, XBB.1.5 có tốc độ phát triển tương tự như người anh em họ xa của nó là BA.5. Ông Bedford chốt hiệu số sinh sản của XBB.1.5 – dự kiến số ca nhiễm mới do mỗi người nhiễm gây ra - vào khoảng 1,6, cao hơn khoảng 40% so với đối thủ cạnh tranh gần nhất trước đó của nó.

Ông Bedford dự đoán, XBB.1.5 sẽ thúc đẩy tăng số ca lây nhiễm trong những tuần tới. Ông lưu ý rằng, sự gia tăng đó có thể không được phản ánh trong số trường hợp mắc mới vì nhiều người đang xét nghiệm tại nhà và họ có thể không được tính, trừ khi họ tìm kiếm sự chăm sóc y tế và làm xét nghiệm trong phòng thí nghiệm để xác nhận kết quả chính xác. “Tôi coi số trường hợp nhập viện ở các nhóm tuổi dễ bị tổn thương là chỉ báo rõ ràng về làn sóng” – ông Bedford cho biết.

XBB.1.5

XBB.1.5 là một trong những “hậu duệ” mới nhất của Omicron. XBB.1.5 phát triển từ biến thể XBB của Omicron. Bản thân nó là sự kết hợp của hai biến thể BA.2 khác nhau, đã hoán đổi các đoạn mã di truyền của chúng, dẫn đến 14 đột biến mới đối với các protein đột biến của virus được so sánh với BA.2 và một dòng phụ mới, XBB.

XBB.1.5 có một đột biến bất thường được gọi là F486P đang giúp nó lây lan. Đột biến làm thay đổi một phần virus SARS-CoV-2 đã bị khống chế bởi nhiều kháng thể có được từ việc tiêm chủng hoặc bị lây nhiễm trước đó. Sự thay đổi làm cho các kháng thể kém hiệu quả hơn trong việc vô hiệu hóa virus.

Biến thể gốc XBB có một đột biến khác ở cùng một vị trí. Điều này làm cho XBB cũng giỏi trong việc trốn tránh các biện pháp phòng vệ miễn dịch, nhưng virus này không thể bám vào tế bào của người một cách hiệu quả, vì vậy nó ít lây nhiễm hơn. Nhánh XBB.1.5 không như vậy: đột biến F486P cho phép nó trốn tránh các kháng thể mà không ảnh hưởng đến mức độ nó gắn vào tế bào người. Trên thực tế, nó liên kết với chúng thậm chí còn mạnh hơn cả XBB, từ đó làm tăng khả năng lây nhiễm.

Tuy nhiên, cho đến nay không có bằng chứng cho thấy XBB.1.5 gây bệnh nặng hơn các biến thể Omicron khác. Nhưng thực tế nó đang lây lan nhanh và đây là điều đáng lo ngại, vì virus có nhiều cơ hội tiếp cận những người dễ bị tổn thương, những người có thể phải nhập viện hoặc tử vong vì nhiễm trùng, đặc biệt nếu họ chưa nhận được liều vaccine nhắc lại mới nhất.

Tiến sĩ David Ho - Giáo sư vi sinh học và miễn dịch học tại Đại học Columbia - gần đây đã thử nghiệm các virus được tạo ra trong phòng thí nghiệm mang các gai XBB và XBB.1 cũng như BQ.1 và BQ 1.1, chống lại các kháng thể từ máu của những người đã bị nhiễm bệnh, những người đã được tiêm vaccine và những người bị nhiễm bệnh vừa được tiêm vaccine. Nhóm của ông cũng đã thử nghiệm 23 phương pháp điều trị bằng kháng thể đơn dòng chống lại các dòng phụ mới này.

Kết quả cho thấy, XBB.1 “lẩn trốn” tốt nhất. Nó có khả năng bị trung hòa bởi các kháng thể trong máu của những người bị nhiễm bệnh và được tiêm phòng thấp hơn 63 lần so với BA.2 và thấp hơn 49 lần so với BA.4 và BA.5.

Theo ông Ho, XBB.1.5 cũng giống như XBB.1 về mặt trốn tránh kháng thể, có nghĩa là nó có khả năng thoát khỏi sự bảo vệ của tiêm chủng và các bệnh nhiễm trùng trong quá khứ. Nó cũng chống lại tất cả các phương pháp điều trị bằng kháng thể hiện tại, bao gồm cả Evasheld.

Các chuyên gia cho rằng, vaccine vẫn là cách tốt nhất để chống lại việc nhiễm Covid-19 nghiêm trọng. Mặc dù các phương pháp điều trị bằng kháng thể sẽ không có tác dụng đối với XBB.1.5, nhưng các loại thuốc kháng virus khác như paxlovid và remdesivi vẫn có hiệu quả. Các xét nghiệm nhanh cũng như khẩu trang, hệ thống thông gió và lọc không khí trong nhà vẫn hữu ích, vì vậy ngay cả khi virus tiếp tục phát triển, vẫn có những cách tốt để bảo vệ bạn khỏi Covid-19.

Hà Anh