Gian nan bảo vệ bản quyền

Vi phạm tràn lan

Theo số liệu thống kê của Liên minh chống vi phạm bản quyền thuộc Hiệp hội công nghiệp nội dung video châu Á (AVIA), Việt Nam đang giữ một vị trí “đáng buồn” khi dẫn đầu về vi phạm bản quyền trên môi trường số tại khu vực Đông Nam Á. Trong nó, nổi cộm là những vi phạm tràn lan trong lĩnh vực phim truyền hình, điện ảnh…

Đơn cử, trên mạng xã hội Facebook, Youtube, Tik Tok… không khó để người dùng mạng xã hội tìm kiếm một bộ phim truyền hình đang phát sóng hay một bộ phim điện ảnh đang chiếu rạp. Đặc biệt, thời gian gần đây mạng xã hội xuất hiện hình thức vi phạm bản quyền mới, đó là review phim. Theo đó, các bộ phim truyền hình, điện ảnh bị chia cắt thành những đoạn ngắn, kèm theo chú thích, bình luận nhiều khi sai lệch cả nội dung phim lẫn lời lẽ dung tục, phản văn hóa. Điều đáng nói là những clip kiểu như vậy lại thu hút một lượng người xem rất lớn.

Mới đây nhất, 2 bộ phim Việt Nam ra rạp là “Chị chị em em 2” và “Nhà bà Nữ” đã bị quay lén và tung lên mạng xã hội Tik Tok. Không chỉ một trích đoạn mà toàn bộ phim từ đầu đến cuối đều bị đăng tải công khai, khiến bộ phim và ê kíp chịu ảnh hưởng nặng nề.

Trước đó, bộ phim “Cô Ba Sài Gòn” bị một fanpage trên Facebook ghi lại rồi phát tán dưới hình thức livestream. Bộ phim bom tấn “Kong: Skull Island” cũng bị nhiều người phát trực tiếp chỉ sau vài ngày chiếu trong nước. Không chỉ các bộ phim điện ảnh chiếu rạp, phim truyền hình cũng đang là “mỏ vàng” để các đối tượng khai thác lậu, rồi “băm nát”, phục vụ xu hướng xem video ngắn trên các nền tảng số.

Phổ biến nhất hiện nay là “chiêu trò” chia mỗi tập thành nhiều đoạn ngắn, sau đó gắn tiêu đề theo hướng giật gân, phản cảm. Nếu chỉ lướt qua, người dùng có thể không nhận ra đó là trích đoạn phim, cho đến khi mở video. Có khi cùng một phim, cùng phân cảnh, tình huống, mỗi kênh lại có cách khai thác khác nhau, đôi khi làm sai lệch cả nội dung gốc.

Theo Trưởng ban Kiểm tra, Đài Truyền hình Việt Nam Nguyễn Thanh Vân, từ khi xuất hiện hình thức xem video trên các nền tảng mạng xã hội thì tình trạng vi phạm bản quyền của đơn vị diễn ra nhiều và nghiêm trọng hơn, trải dài trên nhiều thể loại chương trình khác nhau, càng ngày tỷ lệ vi phạm càng tăng, khó đong đếm được thiệt hại.

Không chỉ câu chuyện của điện ảnh, phim truyền hình, vấn nạn vi phạm bản quyền còn diễn ra ở nhiều lĩnh vực VHNT khác như văn học, âm nhạc, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật, nhiếp ảnh… Theo phản ánh của một số nhạc sĩ là chủ sở hữu tác phẩm, chỉ cho phép một số cá nhân là ca sĩ, hoặc đơn vị truyền thông chuyên kinh doanh âm nhạc trên các nền tảng trực tuyến... được phép thu thanh, thu hình và truyền tải lên các trang mạng những tác phẩm của họ với mục đích phổ biến rộng rãi đến người công chúng. Tuy nhiên các cá nhân hoặc tổ chức này lại lạm dụng những giấy tờ đã ký với tác giả vì mục đích phổ biến tác phẩm để phục vụ triệt để cho việc kinh doanh của họ. Cụ thể, sai phạm ở đây là khai thác, thu tiền trên nền tảng Youtube và lấy trọn phần doanh thu này, đồng thời vô hiệu hóa quyền của chính tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, khiến tác giả vô cùng thiệt thòi.

Sử dụng hiệu quả công nghệ

Thực tế cho thấy, việc vi phạm bản quyền trong lĩnh vực VHNT không còn là câu chuyện “xưa cũ” mà ngày càng biến tướng, thậm chí diễn ra công khai. Trong khi Việt Nam đã tham gia các công ước của quốc tế “bắt tay” với các mạng xã hội, kênh truyền thông lớn như Facebook, Youtube… nhưng việc ngăn chặn vi phạm bản quyền đến nay vẫn chưa được xử lý triệt để.

Nguyên nhân có cả chủ quan và khách quan. Để giải quyết vấn nạn này, cần nhất là bộ máy thực thi phải linh hoạt nhanh nhạy hơn. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ để giải bài toán bản quyền đã được đặt ra từ lâu, và bước đầu được thực hiện nhưng để công nghệ trở thành giải pháp chủ lực thì còn nhiều trở ngại. Trở ngại từ chính hạ tầng công nghệ chưa đáp ứng tốt các yêu cầu để có thể ứng dụng những giải pháp công nghệ. Công nghệ blockchain được đánh giá là hiệu quả trong lĩnh vực bản quyền nhưng còn rất mới mẻ tại Việt Nam, chưa được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi trong vấn đề bảo hộ quyền tác giả. Ngoài ra, trở ngại về mặt pháp lý cũng khiến nhiều cá nhân, đơn vị, tổ chức chưa thật sự “mặn mà” với các giải pháp công nghệ.

Nhìn nhận về vấn đề này, Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình Văn học nghệ thuật Trung ương - PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ cho rằng, Việt Nam là một trong những quốc gia chưa thực hiện nghiêm vấn đề bản quyền, đặc biệt là trong lĩnh vực văn học nghệ thuật. Chính hành vi vi phạm pháp luật về bản quyền đang gây thiệt hại nặng nề cho kinh tế đất nước, làm thui chột sức sáng tạo của văn, nghệ sĩ. Có những người vi phạm là cố tình, vì lợi ích cá nhân mà sẵn sàng vi phạm pháp luật. Nhưng cũng có những người vi phạm vì vô ý, chưa hiểu biết rõ.

“Thế nhưng, dù ở cấp độ nào, chúng ta vẫn cần có những giải pháp xử lý hợp tình, hợp lý để làm gương” – ông Kỷ nhấn mạnh và cho rằng, thực tế, những người vi phạm bản quyền đều có trong tay những công cụ giúp đưa tác phẩm VHNT đến với công chúng. Nhưng cách họ dùng công cụ đó đang khiến họ trở thành những người vi phạm pháp luật. Việc của chúng ta là tuyên truyền để họ hiểu, cùng lan tỏa những tác phẩm VHNT mang giá trị tốt đẹp trên tinh thần tuân thủ pháp luật về bản quyền” - PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ nói.

Từ 15/2, theo Nghị định số 128/2022/NĐ-CP các hành vi vi phạm về phổ biến phim trên không gian mạng sẽ bị phạt tiền từ 20 triệu đến 100 triệu đồng, tùy mức độ hành vi vi phạm. Trong đó, mức phạt tiền từ 20 triệu đồng đến 40 triệu đồng được áp dụng đối với hành vi không thông báo danh sách phim sẽ phổ biến và kết quả phân loại phim cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trước khi thực hiện phổ biến phim theo quy định; Phạt tiền từ 60 triệu đồng đến 80 triệu đồng đối với hành vi không triển khai các giải pháp kỹ thuật, phối hợp với cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền gỡ bỏ, ngăn chặn phim vi phạm theo quy định. Mức phạt tiền cao nhất từ 80 triệu đồng đến 100 triệu đồng được áp dụng đối với các hành vi: Không bảo đảm một trong các điều kiện thực hiện phân loại phim theo quy định…

Minh Quân