Điều gì đang diễn ra ở lĩnh vực công nghệ?

Hiện tượng đó được truyền thông Mỹ gọi là “khủng hoảng tuổi trung niên”. Bloomberg News nhấn mạnh “thế hệ công nghệ tuổi trung niên đang bị vây hãm giữa sự quyết đoán bốc đồng và hối hận mạnh mẽ”.

"Khủng hoảng tuổi trung niên" chỉ trạng thái tinh thần tự cảm nhận được sự lão hóa, mất năng lượng. Ở Mỹ, kể từ cuối năm 2022, những bình luận so sánh các doanh nghiệp công nghệ với những người trung niên rơi vào trạng thái lúng túng khó xử đang ngày càng tăng.

Cách đây chưa lâu, Sundar Pichai - Giám đốc điều hành Google đã sa thải 12.000 nhân viên, trong đó chủ yếu là những người trong độ tuổi trung niên mà chính họ đã là nòng cốt của tập đoàn trong vài năm trước. Lý do rất đơn giản là sau khi họ tạo ra được nền tảng công nghệ thì “không còn phát triển được nữa”, cần nhường chỗ lại cho chính máy móc do họ tạo ra.

Bên cạnh đó, động thái lãi suất tăng nhanh, tiền tệ nới lỏng bị cắt đứt, hiệu suất tăng trưởng chậm lại, sự thất vọng của cổ đông không ngừng tích tụ… khiến các nhà điều hành mất đi sự bình tĩnh và thoải mái ban đầu đối với tăng trưởng dài hạn. Để hỗ trợ giá cổ phiếu, họ phải cắt giảm chi phí, bao gồm chi phí nhân công để vượt qua khó khăn.

Xoay quanh ngành công nghệ Mỹ, đặc biệt là những "gã khổng lồ" công nghệ, 3 thay đổi lớn đang làm lung lay nền tảng của họ một cách cơ bản.

Thứ nhất là sự chín muồi của thị trường. Google thao túng 90% tìm kiếm toàn cầu, hơn 2 tỷ thiết bị đầu cuối của Apple phổ biến ở các nước trên thế giới. Facebook của Meta mỗi tháng có 3 tỷ người sử dụng, chỉ riêng Amazon đã đảm nhận 40% thương mại điện tử của cường quốc tiêu dùng Mỹ. Các doanh nghiệp đều trở nên quá lớn, sự thôn tính lẫn nhau trong lĩnh vực kinh doanh ngày càng nghiêm trọng, không thể tiếp tục hành động như trước đây khi có thể nhắm vào các thị trường "đại dương xanh" (thị trường chưa khai thác).

Thứ hai là khủng hoảng nội bộ, thay đổi văn hóa do quy mô phát triển vượt bậc cũng đang gia tăng. Nhà đồng sáng lập Google Lawrence Edward Larry Page từng nói rằng “sẽ không trở thành doanh nghiệp loại hình truyền thống”. Văn phòng làm việc của họ giống như một địa điểm giải trí có bố trí một quán ăn tự động miễn phí, các đãi ngộ phúc lợi xã hội như bảo hiểm y tế cũng rất hào phóng. Nhưng hiện nay ngay cả thịt bò cho bữa trưa cũng bị phản đối.

Thứ ba chính là mạng lưới giám sát toàn cầu. Thời kỳ thể hiện phong cách thung lũng Silicon, tự do kinh doanh đã không còn nữa. Vòng đời các doanh nghiệp công nghệ ngày càng ngắn. Theo dữ liệu của công ty tư vấn Innosight (Mỹ), “tuổi thọ trung bình” vào nửa cuối thập niên 1970 là 30-35 năm, nhưng sẽ rút xuống còn 15-20 năm trong 10 năm tới.

Đáng chú ý khi các chuyên gia của Innosight cho rằng, các hãng Meta 19 tuổi, Google 24 tuổi, Amazon 28 tuổi, Apple 46 tuổi, Microsoft 47 tuổi… nhìn chung đều đã không còn trẻ, đã qua thời hoàng kim và đang bước vào “quy luật khủng hoảng tuổi trung niên” của lĩnh vực công nghệ. Vì vậy, để tái cấu trúc, các “ông lớn” công nghệ này buộc phải sa thải những người đã xây dựng lên họ, thế chỗ bằng máy móc đơn thuần.

Một thực tế khác cũng đang diễn ra đó là để thúc đẩy dự án phát triển không gian, nhà sáng lập Amazon Jeff Bezos đã từ chức Giám đốc điều hành, trong khi người biến Meta trở thành "gã khổng lồ" quảng cáo trực tuyến Sheryl Sandberg cũng rút lui. Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp công nghệ đã trèo lên những đỉnh núi cao và hiểm trở rồi lại lần lượt rời bỏ vị trí. Xu hướng này đã liên quan trực tiếp đến tình trạng rối rắm của toàn lĩnh vực công nghệ.

Tới đây, một câu hỏi đặt ra: Nếu các doanh nghiệp công nghệ mất đi ước mơ và hoài bão thì sẽ còn lại gì? Liệu các nhân tài chủ động hoặc bị buộc phải rời khỏi những "gã khổng lồ" công nghệ già cỗi có thể gieo hạt giống mới ở các nơi khác hay không?

Từ tháng 2, nhiều nhân viên làm việc tại cơ sở New York của Google đã nhảy sang các doanh nghiệp liên quan đến chatbot. Họ cho rằng có thể yên tâm hơn trong lĩnh vực mới này vì nền tảng nghề nghiệp cũng như tư duy công nghệ sẽ cho họ chỗ “nương náu” khi mà có quá nhiều điều đang diễn ra trong các tập đoàn công nghệ truyền thống.

Sự phát triển của một số công nghệ mang tính đột phá trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, như công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ mạng 5G, công nghệ sinh học... đã và đang tác động mạnh mẽ tới mọi khía cạnh cuộc sống. Đáng chú ý, sự bùng nổ của AI, trong đó “cú hích” ChatGPT thêm một lần nữa khuấy động “mặt hồ” vốn đã không thể phẳng lặng kể từ khi Cách mạng công nghệ lần thứ tư được nói tới. Theo TS Timothy Bresnahan của Đại học Stanford và TS Manuel Trajtenberg của Đại học Tel Aviv, những tiến bộ của AI chắc chắn sẽ mở ra một thời kỳ khó khăn và đau đớn về kinh tế đối với một số người có công việc bị ảnh hưởng trực tiếp và khó thích nghi - điều mà các nhà kinh tế gọi khéo là “chi phí điều chỉnh”. Tuy nhiên, bước tiến về phía trước của công nghệ vẫn tiếp tục, con người phải chấp nhận và vấn đề đặt ra là phải khai thác được các tiềm năng mới để mang lại lợi ích cho nền kinh tế và xã hội. Một trong những điều kiện tiên quyết của bất kỳ sự phát triển công nghệ nào chính là con người được thay thế bằng công nghệ và máy móc, nâng cao năng suất và chất lượng một cách hiệu quả và tiết kiệm hơn. Nói cách khác, thay thế con người trong sản xuất luôn là mục tiêu chính của nghiên cứu phát triển AI.

THẾ TUẤN