Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên, vị tướng xuất sắc thời đại Hồ Chí Minh

Thực hành những điều không thể

Ngược về những năm tháng chiến tranh, để đáp ứng yêu cầu chi viện từ miền Bắc cho cách mạng miền Nam, ngày 19 tháng 5 năm 1959, Đoàn Công tác quân sự đặc biệt (Đoàn 559) được thành lập. Từ khi thành lập đến đầu năm 1962, Đoàn 559 vừa mở đường, tổ chức giao liên hành quân, vừa tổ chức gùi thồ hàng quân sự chi viện cho chiến trường miền Nam.

Năm 1965, chiến tranh ở hai miền Nam - Bắc nước ta đã có bước chuyển biến lớn. Cùng với thực thi chiến lược “Chiến tranh Cục bộ” ở miền Nam, đế quốc Mỹ tiến hành chiến tranh phá hoại miền Bắc. Tình hình mới đòi hỏi Đoàn 559 phải thay đổi cơ cấu tổ chức, đặc biệt là phải chuyển từ gùi thồ lên vận chuyển cơ giới mới có thể vận chuyển khối lượng người và hàng hóa vào các chiến trường xa, đáp ứng yêu cầu chiến trường đánh to thắng lớn.

Quyết tâm là vậy, nhưng mùa khô 1965-1966, lần đầu tiên Bộ Tư lệnh 559 tổ chức vận tải cơ giới tập trung quy mô tiểu đoàn, đã không thành công, do địch tập trung đánh phá ngăn chặn, công tác tổ chức, chỉ huy của ta còn hạn chế, đường sá chưa đáp ứng yêu cầu vận chuyển cơ giới quy mô tập trung...

Trước tình hình vận chuyển cơ giới chưa thành công, chịu nhiều tổn thất, Bộ Tư lệnh 559 tổ chức rút kinh nghiệm. Bên cạnh luồng ý kiến chủ đạo, cho rằng chiến tranh ở miền Nam đã phát triển lên giai đoạn mới. Bộ Tư lệnh Trường Sơn phải lấy vận chuyển cơ giới tập trung làm phương thức chủ yếu, đồng thời tùy từng thời điểm, từng tuyến, mà tổ chức vận tải thô sơ cho phù hợp; đã có một luồng ý kiến nên quay về vận chuyển thô sơ (gùi thồ) chậm nhưng chắc.

Nắm vững tư tưởng tiến công, Quân ủy Trung ương, Bộ Tổng Tư lệnh chỉ đạo Bộ Tư lệnh 559 tiếp tục tổ chức vận chuyển cơ giới, tăng cường lực lượng, phương tiện cho tuyến; điều Đại tá Đồng Sĩ Nguyên - Phó chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần kiêm Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần Tiền phương vào làm Tư lệnh Đoàn 559.

Ông không phải là vị Tư lệnh đầu tiên nhưng dấu ấn của ông là một sự kỳ diệu của chính nghĩa tất thắng. Sự thực hành đạt tới đỉnh cao của người Việt Nam trong thời chiến. Thực hành những điều không thể. Thực hành để chúng ta tự hào là người Việt Nam, dẫu khi đó đất nước còn chia cắt, phía địch còn cho rằng chúng ta không thể thống nhất được đất nước, không thể bắn rơi B52, không thể làm đường sá, cầu cống, đưa xe tăng, những quân đoàn chủ lực vượt qua Trường Sơn. Tất cả dường như là không thể.

Trước ông, Thiếu tướng Phan Trọng Tuệ, một vị tướng tài hoa đảm đương nhiều trọng trách từng khởi sinh hệ thống đường Đông - Tây Trường Sơn làm Tư lệnh Trường Sơn. Trước đó nữa là Thượng tá Võ Bẩm, người được Bác Hồ giao nhiệm vụ mở tuyến đường 559 cũng đã thực hành những điều vô cùng khó khăn, nhưng phải đến khi Đồng Sĩ Nguyên được bổ nhiệm làm Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn, mọi thứ mới hoàn toàn đổi khác.

Đồng Sĩ Nguyên tên thật là Nguyễn Hữu Vũ, sinh ngày 1 tháng 3 năm 1923, tại làng Trung Thôn, xã Quảng Trung, phủ Quảng Trạch, Quảng Bình, xuất thân trong một gia đình trung lưu. Song thân ông là ông Nguyễn Hữu Khoán và bà Đặng Thị Cấp, đều là những hậu duệ của thủ lĩnh Phong trào Cần Vương. Ông là con thứ 5 trong gia đình. Cha ông mất sớm khi ông mới 10 tuổi. Thuở nhỏ, Đồng Sĩ Nguyên được cha dạy chữ Hán và theo học chữ Quốc ngữ bậc tiểu học tại Thọ Linh (nay thuộc xã Quảng Sơn, huyện Quảng Trạch).

Chịu ảnh hưởng của gia đình, ông sớm đã có tinh thần chống thực dân Pháp. Năm 12 tuổi, ông bắt đầu tham gia hoạt động cách mạng dưới sự hướng dẫn của ông Nguyễn Văn Huyên (bí danh là Tế), một cán bộ của Đảng Cộng sản Đông Dương. Năm 1938, ông gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương, lấy bí danh là Nguyễn Văn Đồng. Ông cũng là người nhỏ tuổi nhất khi gia nhập Đảng khi mới 15 tuổi.

Năm 1940, Đồng Sĩ Nguyên được cử làm Bí thư chi bộ Trung Thôn (mật danh là chi bộ Bình). Cùng năm này, ông theo học bậc trung học tại trường Saint Marie ở thị xã Đồng Hới. Một năm sau, ông được phân công làm Bí thư chi bộ tại trường. Những hoạt động của ông sớm bị chính quyền thực dân theo dõi. Vì vậy, khi đang học năm thứ 3 bậc Thành chung, ông bị thực dân Pháp truy nã và phải chuyển vào bí mật tại Lào và Thái Lan, hoạt động trong phong trào Việt kiều yêu nước để gây dựng cơ sở.

Năm 1944, Đồng Sĩ Nguyên bí mật trở về Việt Nam hoạt động, phụ trách Phủ ủy Quảng Trạch, làm chủ nhiệm báo Hồng Lạc và xây dựng chiến khu Trung Thuần, huấn luyện quân sự, tham gia Cách mạng Tháng Tám. Sau Cách mạng Tháng Tám, ông được bầu làm Chủ nhiệm Việt Minh, kiêm chỉ huy trưởng bộ đội Quảng Bình. Năm 1946, ông trúng cử đại biểu Quốc hội khóa I.

Sau năm 1954, ông được điều về Bộ Tổng Tham mưu, phụ trách Cục Động viên dân quân. Năm 1959, ông được phong quân hàm Đại tá. Năm 1964, Đồng Sĩ Nguyên được đề bạt giữ chức vụ Phó Tổng Tham mưu trưởng, sau đó được điều về làm Chính ủy Quân khu 4 năm 1965, sau đó là Tư lệnh kiêm Chính ủy Quân tình nguyện Việt Nam tại Trung - Hạ Lào.

Góp sức vào chiến công thần kỳ

Trong những năm chiến đấu anh dũng, bộ đội Trường Sơn trên tuyến đường mang tên Bác đã phải đối mặt với mọi thủ đoạn, mọi phương tiện và vũ khí tối tân nhất của đế quốc Mỹ. Chúng đã thực hiện 733.000 trận oanh kích bằng đủ loại máy bay trong đó cả B52; trút xuống Trường Sơn 4 triệu tấn bom đạn các loại trong đó có hàng chục vạn lít chất độc da cam - đi ô xin. Nói thế để thấy sự khốc liệt và hy sinh vô bờ bến của bộ đội và nhân dân ở Trường Sơn.

Để đưa được một cân hàng, một khẩu súng vào chi viện cho miền Nam, chúng ta đều phải trả giá bằng xương máu. Bộ đội Trường Sơn trong đó có hàng chục vạn thanh niên xung phong và dân công hỏa tuyến đã chiến đấu kiên cường, giành giật từng thước đường với lời thề máu có thể đổ nhưng đường không thể tắc; Còn người còn xe, còn hàng; Tận tình với đồng chí, tận nghĩa với chiến trường; Coi dây như ruột, coi cột như xương. Bộ đội Trường Sơn đã làm nên hệ thống giao thông huyền thoại gồm 5 trục dọc, 21 trục ngang với hơn 17 nghìn km đường cơ giới, vận chuyển hơn 1,8 triệu tấn vũ khí, đạn dược, lương thực, thực phẩm chi viện cho các hướng chiến trường.

Những con số có thể ngay lập tức được thống kê và truy tìm nhanh chóng, nhưng điều căn bản nhất là tư duy chiến lược để thực hành ra con đường đó, hệ thống đường Trường Sơn huyền thoại đó mới là vấn đề mà bây giờ vẫn còn những câu hỏi lớn không chỉ phía ta mà cả phía đối phương.

Ông vào Trường Sơn khi bộ đội ta gặp vô cùng nhiều khó khăn. Xe bị bắn cháy liên tục, hàng loạt. Đường bị san phẳng bất cứ nơi đâu. Sự dũng cảm hy sinh không thể đắp đầy nhu cầu phía trước. Khu 5, miền Nam ruột thịt cần rất nhiều vật chất, con người. Đi vào bằng cách nào nếu cứ hy sinh hàng loạt? Câu hỏi này nhiều vị Tư lệnh, cả cấp trên tìm cách giải ngày đêm, cam go, nhiều lúc là bế tắc. Có lúc như là không có đáp số.

Đồng Sĩ Nguyên vào Trường Sơn, ông phải giải một bài toán vô cùng hóc búa. Ở thời điểm ấy, đã bộc lộ một tài năng chiến lược theo cách giản dị nhất: Thực hành. Địch đánh, ta đánh lại chúng. Thay vì chịu trận, giữ bí mật an toàn, ta đưa cao xạ phòng không vào đối chiến. Địch dùng B52, ta đưa thơ văn nhạc họa vào Trường Sơn. Địch rải chất độc thiêu trụi cây rừng, ta trồng hàng vạn cây ngụy trang đường ra phía trước.

Cứ như vậy, hàng chục Tiểu đoàn thành Trung đoàn, Sư đoàn. Các binh chủng: Công binh; Phòng không; Vận tải; Xăng dầu phơi phới tiến về phía trước. Những dòng sông mang lửa. Những dòng sông vượt các đỉnh Đông - Tây Trường Sơn vào chiến trường. Những bông hoa gài lên mái tóc. Những vòng vô lăng mềm mại nữ lái xe tải quân sự Trường Sơn. Cứ như vậy, càng đánh, địch càng như bị rơi vào tổ tơ vò.

Càng đánh, ta càng mạnh. B52 bị bắn cháy. Cả nước lên đường. Ở Trường Sơn không chỉ có súng pháo mà còn có binh trạm ríu ran đưa đón giao liên. Hàng ngàn học sinh miền Nam theo núi rừng Trường Sơn ra Bắc, sang các nước bạn vừa học tập vừa tố cáo sự phi nghĩa của chiến tranh.

Thời gian đã lùi xa, Đường Trường Sơn huyền thoại đã góp phần hết sức quan trọng trong thắng lợi trọn vẹn của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, non sông thu về một mối. Góp vào chiến công thần kỳ ấy có một vị tướng rất xuất sắc - Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên.

PHÙNG VĂN KHAI