Doanh nghiệp 'né' đóng bảo hiểm xã hội: Người lao động thiệt thòi
Mức lương đóng bảo hiểm xã hội nhận được nhiều quan tâm của người dân, đặc biệt của người lao động tại các doanh nghiệp bởi hiện nay phần lớn doanh nghiệp đều có tình trạng tách lương trả cho người lao động thành nhiều khoản trợ cấp, chi bổ sung để không đóng bảo hiểm xã hội.
Nhiều doanh nghiệp tách thu nhập để “né” đóng bảo hiểm xã hội
Đề cập đến vấn đề tiền lương để đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) cho người lao động (NLĐ), ông Nguyễn Duy Cường - Phó Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội) cho biết, tiền lương tháng đóng BHXH trong khu vực doanh nghiệp (DN) vừa qua đã được cải thiện từng bước, dần tiếp cận gần hơn với thu nhập thực tế của NLĐ. Tuy nhiên vẫn còn tình trạng nhiều DN tách các khoản phụ cấp, các khoản bổ sung khác ra nhằm mục tiêu "né", để không phải đóng BHXH bắt buộc cho NLĐ. Điều đó ít nhiều ảnh hưởng đến quyền lợi của NLĐ, liên quan đến chế độ hưu trí. Mức đóng BHXH thấp ảnh hưởng đến lương hưu của mỗi người khi về già.
Ông Cường phân tích, Nghị quyết số 28 của Trung ương về cải cách chính sách BHXH xác định, đảm bảo tiền lương đóng BHXH bắt buộc khu vực DN ít nhất bằng 70% tiền lương và các khoản thu nhập có tính chất lương.
Sau gần 20 năm làm công nhân, chị Nguyễn Thị Thu hiện tại có tổng thu nhập gần 10 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên trên bảng lương, số tiền gần 10 triệu được chia ra hàng loạt các khoản phụ thu như: trợ cấp sinh hoạt, tiền ăn, giờ nghỉ, giờ công sản phẩm, sản phẩm tăng ca…Theo tỷ lệ "chẻ" lương, phần thu nhập đóng bảo hiểm của công ty cho chị Thu chỉ hơn 5 triệu đồng. Mỗi tháng, chị chỉ phải trích 480.000 đồng để đóng vào quỹ BHXH, y tế, thất nghiệp. Tiền lương đóng BHXH thấp cũng đồng nghĩa với việc khi về hưu chị Thu có mức lương thấp.
Số liệu từ cơ quan BHXH cho thấy, tiền lương bình quân đóng BHXH của cả hệ thống năm 2022 là 5,73 triệu đồng. Trong đó, khu vực FDI có mức tiền lương đóng BHXH cao hơn trung bình. Nền đóng thấp nhất rơi vào khối DN tư nhân.
Theo Tổng cục thống kê, mức thu nhập bình quân nhóm đối tượng làm công ăn lương là 7,54 triệu đồng/tháng. Như vậy, mức đóng BHXH bình quân 5,73 triệu đồng/tháng nghĩa là đã bằng khoảng 75% mức thu nhập bình quân.
Còn theo thống kê của Bộ LĐTB&XH, sau 6 năm thực hiện Luật BHXH hiện hành, cứ 3 người nghỉ hưu thì 2 người có tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa - 75% trung bình lương tháng đóng BHXH. Như vậy, đa số người hưởng lương hưu có mức lương trên 4 triệu đồng/tháng.
Không dễ quy định mức lương cứng
Trước thực tế trên, dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đã đưa ra xin ý kiến nội dung quy định tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc đối với NLĐ đóng BHXH theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định với 2 phương án.
Phương án 1 xác định, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là lương tháng bao gồm lương và phụ cấp lương, các khoản bổ sung khác xác định được mức tiền cụ thể cùng với mức lương thỏa thuận trong hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật. Theo phương án này, tiền lương đóng BHXH sẽ không bao gồm các khoản phụ cấp lương bổ sung khác gắn với quá trình, kết quả làm việc của NLĐ (phụ cấp biến động, các khoản không xác định từ trước).
Phương án 2 nêu rõ, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là tiền lương tháng, bao gồm lương và phụ cấp lương, các khoản bổ sung khác theo quy định của pháp luật lao động. So với phương án 1, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH tại phương án 2 sẽ bao gồm thêm cả các khoản phụ cấp lương, bổ sung khác gắn với quá trình làm việc và kết quả thực hiện công việc của NLĐ.
Quy định hiện hành cho thấy mức lương hưu hằng tháng được tính bằng tỉ lệ hưởng lương hưu hằng tháng nhân với mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH. Công thức tính lương hưu cho thấy mức hưởng lương khi hết tuổi lao động tỷ lệ thuận với mức đóng BHXH, thời gian đóng. Điều đó có nghĩa là mức đóng BHXH càng cao, thời gian đóng BHXH càng dài thì mức hưởng lương hưu sẽ cao hơn. Dù có nhiều ưu việt, có lợi cho NLĐ, song nhiều ý kiến cho rằng vấn đề có nên quy định cứng các khoản phụ cấp đã được đặt ra, nhưng không thể quy định được cụ thể danh sách các khoản phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác. Bởi vì pháp luật lao động đã quy định chung việc xây dựng cơ chế tiền lương, thang bảng lương của khu vực DN là hoàn toàn giao cho DN. Mỗi DN được xây dựng các khoản và từng đơn vị lại có những quy định khác nhau. Thậm chí có DN đã gửi tới Bộ LĐTB&XH danh sách hơn 100 khoản, như vậy không thể xây dựng cứng các khoản làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội được.
Việc quy định cứng các khoản phụ cấp chỉ thực hiện được ở khu vực nhà nước. Bởi lẽ, ở khu vực này, Nhà nước đã ban hành thang lương, bảng lương nên quy định cứng được các khoản phụ cấp làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc.
Theo các chuyên gia, khi được đóng bảo hiểm thấp, người lao động sẽ chịu nhiều thiệt thòi về quyền lợi. Trong đó, đáng kể nhất chính là lương hưu. Lương hưu chính là mức thu nhập ổn định đảm bảo cuộc sống cho người lao động khi hết tuổi lao động. Do vậy, nếu trong quá trình làm việc, người lao động được doanh nghiệp đóng bảo hiểm ở mức cao (đóng trên tổng thu nhập) thì sau này sẽ nhận được mức lương hưu tốt, đủ sống.